przez

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search
See also: prżez, and przêz

Kashubian

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *perz.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): /ˈpʂɛs/
  • Rhymes: -ɛs
  • Syllabification: przez

Preposition

[edit]

przez [with accusative]

  1. through
  2. denotes period of time for

Further reading

[edit]
  • Stefan Ramułt (1893) “přez”, in Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego (in Kashubian), page 170
  • Eùgeniusz Gòłąbk (2011) “przez”, in Słownik Polsko-Kaszubski / Słowôrz Pòlskò-Kaszëbsczi‎[1], volume 2, page 713
  • “przez”, in Internetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka [Internet Dictionary of the Kashubian Language], Fundacja Kaszuby, 2022

Old Polish

[edit]

Alternative forms

[edit]

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /pr̝ɛs/
  • IPA(key): (15th CE) /pr̝ɛs/

Etymology 1

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *perz. First attested in 1388.

Preposition

[edit]

przez [with accusative]

  1. (attested in Lesser Poland, Masovia, Greater Poland) denotes movement from one side to the other, either on the surface or through the middle; physically or metaphorically across, through; along
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 135, 16:
      Gensze przewodl lvd swoy przes pusczø (per desertum)
      [Jenże przewiodł lud swoj przez puszczą (per desertum)]
    • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, Warsaw, page 294:
      Przes gynszą drogą (per aliam viam Mat 2, 12) vroczyly szyą sa do krolyestwa svego
      [Przez jinszą drogę (per aliam viam Mat 2, 12) wrocili się są do krolestwa swego]
    • 1959 [1411], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 678, Poznań:
      Abi mu dwoye coni przeprawil przes przewosz
      [Aby mu dwoje koni przeprawił przez przewoz]
    • 1885-2024 [1462], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎[3], volume VIII, Chęciny, page 19:
      O ctore kopanye y oranye przesz graniczą Jan... y Raczybor... na mya zalowali, thom ya nye oral v[o] gich, ale w swym
      [O ktore kopanie i oranie przez granicę Jan... i Racibor... na mie żałowali, tom ja nie orał w[o] jich, ale w swym]
  2. (attested in Lesser Poland) denotes lengths of time for
    • 1413–1414, Kanon mszy św., Canon missae., volume I, Iłża, page 263:
      Kthory s tobą zywye y kroluye... bog przesz wszythky wyeczne wyeky (per omnia saecula saeculorum)
      [Ktory z tobą żywie i kroluje... Bog przez wszytki wieczne wieki (per omnia saecula saeculorum)]
  3. (attested in Greater Poland) denotes a period occurring after something else after
    • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, pages 126-127:
      Navczczye nasz, gestly then powod doszycz vkazal... takym *thysz tramow y szkleppem (leg. z sklepem) gego w mvrze [j] oszyądzenym (leg. osadzenim) daleko przesz rok y dzyen (die et anno et multo diutius) przesze wszey odmowy
      [Nauczcie nas, jestli ten powod dosyć ukazał... takim tych tramow i z sklepem jego w murze [i] osiędzenim daleko przez rok i dzień (die et anno et multo diutius) przeze wszej odmowy]
  4. (in temporal constructions) excluding
    • 1950 [1429], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 353, Warsaw:
      *Jakom ia mam Micolayewy zastawą w dwdzestv (leg. w dwudziestu) cop przes thi na oui Godi
      [Jako[m] ja mam Mikołajewi zastawę w dwudziestu kop przez ty na owy Gody]
  5. every other
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[4], page 478:
      Svyathy Ieronym nalasl v zydovskych kxyągach pyecznasczye znamyon pyeczynasczye dnyow przed sadnym dnyem, alye yedenly po drugym ma przydz, czyly przestąpvyącz czasch albo przeze dny, albo dalyey (sed utrum continui futuri sint dies illi, an interpolatim), tego nye vymynyl
      [Święty Jeronim nalazł w żydowskich księgach pięćnaście znamion piącinaście dniow przed sądnym dniem, ale jedenli po drugim ma przyć czyli przestępując czas albo przeze dni, albo dalej (sed utrum continui futuri sint dies illi, an interpolatim), tego nie wyminił]
  6. (the day) before
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[5], section 21,29:
      A paklibi wol bodøczy bilbi od wczyorayszego dnya asz przes trzeczy dzen (ab heri et nudiustertius)..., wol kamyenym obrzuczon bødzye
      [A pakliby woł bodący byłby od wczorajszego dnia aż przez trzeci dzień (ab heri et nudiustertius)..., woł kamienim obrzucon będzie]
  7. denotes intended recipient or goal aimed at; for
    • 1882 [Post fifteenth century], Emil Kałużniacki, editor, Kleinere altpolnische Texte aus Handschriften des XV. und des Anfangs des XVI. Jahrhunderts‎[6], page 273:
      Gdy szyą od zbythkow czyelesthnych przesz czysthotą, per continenciam, powczyągamy
      [Gdy się od zbytkow cielestnych przez czystotę, per continenciam, powciągamy]
  8. (attested in Masovia) because of
  9. (attested in Masovia) despite
    • 1950 [1427], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 203, Warsaw:
      Quia przes zapowecz pomloczyl pszenycza w gumne
      [Quia przez zapowiedź pomłocił pszenicę w gumne]
  10. (attested in Lesser Poland) denotes an agent thanks to, due to
  11. (attested in Lesser Poland) denotes manner or adverbial use of a noun
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[9], Krakow, page 172a:
      Ktoricz clouek thy to dary gest straczil, szukagsze gych mylosczyue..., a tako vøcz ge thy nadzesz presz svøthø spouecz a tesze pres dostognø pokuthø
      [Ktoryć człowiek ty to dary jest stracił, szukajże jich miłościwie..., a tako więc je ty nadziesz przez świętą spowiedź a teże przez dostojną pokutę]
  12. according to
  13. denotes circumflex movement around
  14. denotes distribution per
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[12], 37, 20:
      Na tem *drogu bily czasky cztyrzy... y krøszky przez wsziczky (per singulos)
      [Na tem drągu były czaszki cztyrzy... i krążki przez wszyćki (per singulos)]
  15. used vocatively o
    • 1424, Kanon mszy św., Canon missae., volume III, page 55:
      Nas... wybranich twych przykaszy *szawszky w czrzeedze vdarowacz presz Yesu Crista (per Christum dominum nostrum)
      [Nas... wybranych twych przykaży zawżgi w czrzedzie udarować przez Jesu Krysta (per Christum dominum nostrum)]
  16. (attested in Greater Poland) denotes instrumentality through, by means of
    • 1888 [1400], Romuald Hube, editor, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎[13], Greater Poland, page 99:
      Eze Sulek przepraszal Groth trzemi grziwnami przes posla
      [Eże Sułek przepraszał Grot trzemi grzywnami przez posła]
  17. denotes object of interpretation
    • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎[14], Greater Poland, page 118 arg. 7:
      Bo tu molwy o myloszyerdzyu, yez yest z wnętrza, a przes to sze rozumye wyelyka myloszcz
      [Bo tu mołwi o miłosierdziu, jeż jest z wnętrza, a przez to sie rozumie wielika miłość]
  18. (attested in Masovia) used in passive constructions by
    • 1921 [1471], Kazimierz Tymieniecki, editor, Wolność kmieca na Mazowszu w wieku XV‎[15], Masovia, page 53:
      Jakom ya Philippowi kmecziewi... rol v ozimynie przesz Philippą podoranych nye zaoral gwalthem
      [Jakom ja Filipowi kmieciewi... rol w oziminie przez Filipa podoranych nie zaorał gwałtem]
  19. denotes in addition, above
    • 1930 [c. 1455], “Lev”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[16], 27, 7:
      Szeczdzesyøci (sc. lat) a przes to samyecz (sexagenarius et ultra masculus) da pyøcznaczcze rvblow, a zona dzesyøøcz
      [Szećdziesiąci (sc. lat) a przez to samiec (sexagenarius et ultra masculus) da pięćnaćcie rublow, a żona dziesięć]
  20. The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
    1. denotes a time Earlier than something before
      • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 78, 2:
        Pothem przyszedl ten, czso... swego dlusznyką gymyenye zapowyedzal,... przesz gayony szand (in iudicium banitum, OrtMac 106: przed gaynym sządem) a rzekl
        [Potem przyszedł ten, cso... swego dłużnika jimienie zapowiedział,... przez gajony sąd (in iudicium banitum, OrtMac 106: przed gajnym sądem) a rzekł]
Descendants
[edit]
  • Polish: przez
  • Silesian: przez

Etymology 2

[edit]

From przez, due to confusion with the rhyming preposition bez. The two words were and are used interchangeably in various dialects, and in Old Polish przez nearly replaced bez around the 14th-15th century. However, in the written language the earlier distinction ultimately prevailed.[1] First attested in 1388.

Preposition

[edit]

przez [with genitive]

  1. denotes lack of something without
    • 1875 [c. 1455-1460], Zygmunt Celichowski, editor, Słowniczek łacińsko- polski wyrazów prawa magdeburskiego z wieku XV. Przedruk homograficzny z kodeksu kórnickiego‎[17], page 5:
      Dzedzina odvmarta uel pvsczina przez dzedzicza
      [Dziedzina odumarta uel puścina przez dziedzica]
  2. (attested in Lesser Poland) used adverbially
    • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎[18], Miechów, page cr 36:
      Iz iesc.... taco smerne narodene sina bozego, ienze prez pocøthka s bogem occem jesc croleual
      [Iż jeść.... tako śmierne narodzenie Syna Bożego, jenże przez początka z Bogiem Oćcem jeść krolewał]
  3. denotes a time earlier than something before
    • 1958 [1395], “Nieznane czternastowieczne roty polskie z ksiąg sądowych ziemskich krakowskich [Unknown fourteenth-century Polish oaths from court records of Krakow landowners]”, in Zbigniew Perzanowski, Mieczysław Karaś, editors, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego [Scientific Journals of the Jagiellonian University], volume I, Krakow, page 242:
      Ize przes czazu wyszla, a ya gey nicz ne *wsyal
      [Iże przez czasu wyszła, a ja jej nic nie wziął]
  4. (attested in Lesser Poland) nearly, almost
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[19], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 93, 17:
      By bog ne podpomogl me, przes mala (paulo minus) przebiwalabi bila w pekle dusza moia
      [Bo by Bog nie podpomogł mie, przez mała (paulo minus) przebywałaby była w piekle dusza moja]
  5. (attested in Lesser Poland) less than
  6. (attested in Greater Poland) denotes action against something against
    • 1959 [1388], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 42, Poznań:
      Jaco Wanczenecz wszal Marczinoui scztirzi clody sledzi przes praua
      [Jako Więceniec wziął Marcinowi [sz]cztyrzy kłody śledzi przez prawa]
  7. denotes exclusion besides, excluding, but
    • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[21], 20, 14:
      Sbygesz wszistko w nyem, czosz bødze plodv samczowego, myeczem, przesz zon y przes mlodzenczow (absque mulieribus et infantibus)
      [Zbijesz wszystko w niem, coż będzie płodu samcowego, mieczem przez żon i przez młodzieńcow (absque mulieribus et infantibus)]
Descendants
[edit]

References

[edit]
  1. ^ Brückner, Aleksander (1927) “bez_(przyimek)”, in Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish), Warsaw: Wiedza Powszechna, page 21
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “przez”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

[edit]

Alternative forms

[edit]

Pronunciation

[edit]
 
  • Audio 1:(file)
  • Audio 2:(file)
  • Rhymes: -ɛs
  • Syllabification: przez

Etymology 1

[edit]

Inherited from Old Polish przez, from Proto-Slavic *perz.

Preposition

[edit]

przez [with accusative]

  1. across (physically)
    Dlaczego kurczak przeszedł przez ulicę? ― Why did the chicken cross the road? (literally, “Why did the chicken walk across the road?”)
  2. through (physically)
    Nic nie widać przez to małe okienko. ― You can't see anything through this tiny window.
  3. by (used in passive constructions)
    Film ten został nakręcony przez studentów. ― This film was shot by students.
  4. via (by means of)
    Synonym: drogą
    Mój korepetytor oferuje lekcje przez internet. ― My tutor offers lessons via the internet.
  5. over (in certain colocations)
    Samolot leci przez góry. ― The plane is flying over the mountains.
  6. because of
    Synonym: z powodu
    Przez nas umarł mężczyzna. ― A man died because of us.
  7. for (used in time constructions)
    Był w domu przez 6 dni. ― He was home for six days.

Etymology 2

[edit]

Inherited from Old Polish przez.

Preposition

[edit]

przez (+genitive)

  1. (regional, Chełmno-Dobrzyń) without, lacking
    • 1960, Kazimierz Nitsch, Wybór polskich tekstów gwarowych, page 179:
      Ja jestem kaleka przez chleba.
      I am a cripple without livelihood [lit. bread].

See also

[edit]

Trivia

[edit]

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), przez is one of the most used words in Polish, appearing 424 times in scientific texts, 291 times in news, 333 times in essays, 263 times in fiction, and 153 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 1464 times, making it the 26th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

References

[edit]
  1. ^ Ida Kurcz (1990) “przez”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 1, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 462

Further reading

[edit]
  • przez in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • przez in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “przez”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • “PRZEZ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 2023 February 27
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “przez”, in Słownik języka polskiego
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “przez”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “przez”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 245
  • Antoni Krasnowolski (1879) “przez”, in Album uczącéj się młodzieży polskiéj poświęcone Józefowi Ignacemu Kraszewskiemu z powodu jubileuszu jego pięćdziesięcioletniéj działalności literackiéj (in Polish), Lviv: Czytelni Akademickiéj Lwowskiéj; "Gaz. Narod." J. Dobrzańskiego i K. Gromana, Słowniczek prowincjalizmów zebranych w ziemi chełmińskiej i świeckiej, page 298

Silesian

[edit]

Alternative forms

[edit]
  • bez (Northern Silesia)

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish przez. Sense 6 is a semantic loan from Polish przez.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): /ˈpʂɛs/
  • Rhymes: -ɛs
  • Syllabification: przez

Preposition

[edit]

przez [with accusative]

  1. denotes period of time for
  2. denotes movement; through; across
  3. denotes cause; because of
    Synonyms: skuli, skirz, (Cieszyn) skyrs
  4. denotes amount; more than
    Antonyms: bezma, bezmała, hned
  5. denotes point of contact; into
    Synonyms: po, w
  7. (proscribed) used in passive constructions; by
    Synonym: ôd

Further reading

[edit]
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=przez&oldid=82102596"