niż

See also: niz, and niz-

Kashubian

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *niže. By surface analysis, univerbation of ni +‎ ż(e).

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈɲiʃ/
• Rhymes: -iʃ
• Syllabification: niż

Conjunction

niż

1. used in comparisons, to introduce the basis of comparison; than

   Synonyms: anigle, aniżle, niżle, nigle

Preposition

niż

1. introduces a comparison; than

Further reading

• Eùgeniusz Gòłąbk (2011) “aniżeli”, in Słownik Polsko-Kaszubski / Słowôrz Pòlskò-Kaszëbsczi‎^[1], volume 1, page 27
• “niż”, in Internetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka [Internet Dictionary of the Kashubian Language], Fundacja Kaszuby, 2022

Old Polish

Alternative forms

• niże

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *niže. By surface analysis, univerbation of ni +‎ ż(e). First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /ɲiʃ/
• IPA^(key): (15^th CE) /ɲiʃ/

Conjunction

niż

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) used in comparisons, to introduce the basis of comparison; than
   • 1856-1870 [1399], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎^[2], volume VIII, number 8324:

     Maczek ne dal lista wysszey data (pro daty ?), niz iaco byla oprawa

     [Maciek nie dał lista wyszszej daty, niż jako była oprawa]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[3], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 83, 11:

     Wibral iesm odrzuczon bicz w domu boga mego wøczey, nisz bidlicz w przebitczech grzesznicow (elegi abiectus esse in domo dei mei magis, quam habitare in tabernaculis peccatorum)

     [Wybrał jeśm odrzucon być w domu Boga mego więcej, niż bydlić w przebytcech grzesznikow (elegi abiectus esse in domo Dei mei magis, quam habitare in tabernaculis peccatorum)]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[4], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page 51:

     Milowal ies zloscz nad dobrocz, lichotø wøcey, nisze mowicz prawdø (iniquitatem magis quam loqui aequitatem)

     [Miłował jeś złość nad dobroć, lichotę więcej niże mowić prawdę (iniquitatem magis quam loqui aequitatem)]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[5], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 117, 8:

     Dobrze gest pfacz v pana, nysz pfacz we czloweka (bonum est confidere in domino, quam confidere in homine)

     [Dobrze jest pwać w Pana, niż pwać we człowieka (bonum est confidere in Domino, quam confidere in homine)]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[6], Lesser Poland, page 45:

     Czastokrocz syą przygadza, ysze geden pylnyeyszy gest syebye obeszrzenya y syedlenya nysz drvgy

     [Częstokroć się przygadza, iże jeden pilniejszy jest siebie obeźrzenia i siedlenia niż drugi]

   • 1960 [1405], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 263, Pyzdry:

     Iacosmi vissego posagv Dzychne VIII marcas vyrzødnego ne røczili nis iaco Katherzine

     [Jakosmy wyszszego posagu Dzichnie VIII marcas wyrządnego nie ręczyli niż jako Katerzynie]

   • 1959 [1404], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 752, Poznań:

     Iacosim dal vanczey penadzi nisze dwescze krziwen na Cobile Pole

     [Jakośm dał więcej pieniędzy niże dwieście grzywien na Kobyle Pole]

   • 1902 [1409], “Wybór zapisek sądowych grodzkich i ziemskich wielkopolskich z XV wieku”, in Franciszek Piekosiński, editor, Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego‎^[7], volume 6, Poznań, Pyzdry, Kościan, Gniezno, page 385:

     Peczna yest ossobna dzedzina nisz Gilowecz

     [Pieczna jest osobna dziedzina niż Jiłowiec]

   • 1921 [1426], Kazimierz Tymieniecki, editor, Procesy twórcze formowania się społeczeństwa polskiego w wiekach średnich‎^[8], page 311:

     Jacom ya o than krziwdą oth Micolaya wstal, esze my vyssey kasal robicz, nysem mal umową

     [Jakom ja o tę krzywdę ot Mikołaja wstał, eże mi vyszej kazał robić, niżem miał umowę]

2. (attested in Greater Poland, Sieradz-Łęczyca, Masovia) introduces a temporal clause; before
   • 1959 [1389], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 239, Poznań:

     Toma ne vczinil moczi nat Chroslø... pirwey, nis se wansoual

     [Toma nie uczynił mocy nad Chroślą... pirwej, niż sie wwięzował]

   • 1959 [1391], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 111, Poznań:

     Iako Symanowi prziszøndzono Swønchowo mene pirwe, nisz gy Swøch obesall

     [Jako Szymanowi przysądzono Święchowo mienie pirwie, niż ji Święch obesłał]

   • 1959 [1397], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 332, Poznań:

     Jacom bil poslem ot Maczka do Piotrasza, bi zaplaczene wszal dwadzescze griwen gotouich, nisz ktorø skoda vczinil na Sczepana

     [Jakom był posłem ot Maćka do Piotrasza, by zapłacenie wziął dwadzieście grzywien gotowych, niż ktorą szkodę uczynił na Szczepana]

   • 1959 [1400], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 446, Poznań:

     Iaco Potrek do Kaliszkego slal zøndayø miru drzewey, nisz w zemi zawadzil

     [Jako Piotrek do Kaliskiego słał żądaję miru drzewiej, niż w ziemi zawadził]

   • 1415, Przecław Słota, O zachowaniu się przy stole‎^[9], Łęczyca, Poznań, line 57:

     V wody szø poczina czescz drzewey, nisz gdi szødø gestcz, tedyø na røcze dayø

     [U wody się poczyna cześć, drzewiej niż gdy siędą jeść, tedy ją na ręce dają]

   • 1960 [1422], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty pyzdrskie, volume II, number 706, Pyzdry:

     Yakom przod dzelil Byenka z braczą, nysz szye tho rancoyemstwo stalo

     [Jakom przod dzielił Bieńka z bracią, niż sie to rękojemstwo zstalo]

   • 1959 [1426], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1229, Poznań:

     Dal im przethtim rok otpusczenye ('odpuszczenia'), nysz sye tho pobranye stalo

     [Dał im przedtym rok otpuszczenie ('oduszczenia'), niż sie to pobranie zstało]

   • 1950 [1428], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 2839, Warsaw:

     Jacom ya s Pawlem smowi nye ymal lista wannego pirwey dacz nisze w gimenye wwansanya

     [Jakom ja z Pawłem smowy nie imiał lista wiannego pirwej dać niże w jimienie wwiązania]

   • 1874-1891 [Middle of the fifteenth century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[10], [11], [12]}, volume XXII, page 244:

     A prosczye trzeba *wschitgyego schesczyorga blogoslawyenstwa naprzod myecz, nysz tho przidzye

     [A proście trzeba wszytkiego sześciorga błogosławieństwa naprzod mieć, niż to przydzie]

3. (attested in Greater Poland, Masovia) introduces a contradicting clause; but, however
   • 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[13], 18, 17:

     Ale pirworodzone wolv, owcze y kozy nye dasz viplaczicz, bo iest prziswyøczono bogv. Nisz krew przelegesz na oltarzv (sanguinem tantum eorum fundes super altare) a tvk zakadzisz na wonyø *przechatnø panv

     [Ale pirworodzone wołu, owce i kozy nie dasz wypłacić, bo jest przyświęcono Bogu, niż krew przelejesz na ołtarzu (sanguinem tantum eorum fundes super altare) a tuk zakadzisz na wonią przechętną Panu]

   • 1888 [1411], Romuald Hube, editor, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎^[14], Greater Poland, page 125:

     Scepan pospolnych sdzegen ne zayøl, nisz yako ye zaztal ot pyanczy lath, tako ge grodzy

     [Szczepan pospolnych ściegien nie zajął, niż jako je zastał ot pięci lat, tako je grodzi]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 76:

     Tho skazvyemy bicz... proszne, nisz wsdy przerzeczone dzewky wroczicz szą mayą k gych dzedzynnym cząsczam (quin praefatae filiae redeant ad earum hereditarias porciones)

     [To skazujemy być... prozne, niż wżdy przerzeczone dziewki wrocić się mają k jich dziedzinnym częściam (quin praefatae filiae redeant ad earum hereditarias porciones)]

4. (attested in Greater Poland) introduces an exclusionary conditional clause; unless only
   • 1959 [1398], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 362, Poznań:

     Iako Sandziuoy... wmovil medzi mnø a medzi Sczepanem, esz ne mal na mø niyednego roku stacz, nisz przet timi pani, czso sø nameneni

     [Jako Sędziwoj... umowił miedzy mną a miedzi Szczepanem, eż nie miał na mię nijednego roku stać, niż przed tymi pany, czso są namienieni]

5. The meaning of this term is uncertain.
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[15], page 545:

     V ych rące bądzye podan szyn czlovyeczy... any szye zzalvyą yego nyevynnosczy, nyz kako vyelyką... mąką bądzye vmączen

     [W ich ręce będzie podan syn człowieczy... ani sie zżałują jego niewinności, niż tako wieliką... męką będzie umęczon]

6. (attested in Lesser Poland) corruption of iż(e)
   • 1958 [1394], “Nieznane czternastowieczne roty polskie z ksiąg sądowych ziemskich krakowskich [Unknown fourteenth-century Polish oaths from court records of Krakow landowners]”, in Zbigniew Perzanowski, Mieczysław Karaś, editors, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego [Scientific Journals of the Jagiellonian University], volume I, Krakow, page 239:

     Iaco prawe wemi i swaczczimi, nisze cazal za ząn dacz zastawan w dzezandczi grziwen, a coszm zaplaczil

     [Jako prawie wiemy i śwaczczymy, [n]iże kazał zasię dać zastawę w dziesiąci grzywien, a tośm zapłacił]

Descendants

• Polish: niż
• Silesian: niż

References

• Boryś, Wiesław (2005) “niż”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “niż”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “niż(e)”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈɲiʂ/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈɲiʂ/
• (Greater Poland):
  • (Southern Greater Poland) IPA^(key): /ˈɲiʂ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -iʂ
• Syllabification: niż
• Homophone: nisz

Etymology 1

Inherited from Old Polish niż. By surface analysis, univerbation of ni +‎ ż(e).

Conjunction

niż

1. used in comparisons, to introduce the basis of comparison; than

   Synonyms: aniżeli, aniżeliby, niżby, niźli, niźliby, niżeli, niżeliby

   • 1901 (first published 1884), Henryk Sienkiewicz, Ogniem i Mieczem, Gebethner i Wolff, book 1, chapter 2:

     Spostrzegałeś między nimi postacie podobniejsze do zbójów, niż do pasterzy, okrutne, straszne, pokryte łachmanami rozmaitych ubiorów.

     You saw among them figures more similar to bandits than to herders: cruel, frightening, covered in the rags of diverse outfits.

   • 1901 (first published 1884), Henryk Sienkiewicz, Ogniem i Mieczem, Gebethner i Wolff, book 1, chapter 4:

     ...woleli puszczać się czajkami na Czarne morze, niż żenić się lub gospodarstwa pilnować.

     [They] preferred to go out in chaikas on the Black Sea rather than get married or look after farms.

   • 2010, Murray Bodo, translated by Małgorzata Bortnowska, Mistycy: Odkrywcy Bożych Dróg‎^[16], Kraków: Wydawnictwo M, archived from the original on 2022-08-24, page 178:

     ...zrozumiałem, że w moim życiu następuje zwrot, który kieruje mnie ku czemuś większemu niż słowa, które czytam.

     ...I understood that there was happening in my life a change of direction which was leading me towards something greater than the words that I was reading.

   • 2013, Updated Gdańsk Bible‎^[17], archived from the original on 2022-08-24, Matthew 12:45:

     Wówczas idzie i bierze ze sobą siedem innych duchów gorszych niż on sam i wszedłszy, mieszkają tam.

     Then he goes and brings with him seven other spirits worse than he himself, and having gone in, they live there.

   • 2018, Gilbert Keith Chesterton, translated by Maciej Wąs, Nowe Jeruzalem‎^[18], 2nd edition, Chesterton Polska, page 20:

     Co do reszty, musiałem, ze względu na okoliczności, mylić się znacznie częściej, niż bym to sobie wymarzył...

     As for the rest, because of the circumstances, I must have been mistaken much more often than I would dream of...

2. (obsolete or dialectal, Southern Greater Poland) before

   Synonym: zanim

3. (Middle Polish) introduces a contrastive clause; not only; but, however

Preposition

niż

1. introduces a comparison; than

   Synonyms: aniżeli, aniżeliby, od, niżby, niźli, niźliby, niżeli, niżeliby

   Londyn jest większy niż Warszawa. ― London is bigger than Warsaw.

Particle

niż

1. (Middle Polish) only, just, merely

   Synonym: tylko

2. (Middle Polish) The meaning of this term is uncertain.
   • 1500-1547, Libri legationum‎^[19], page 8/133:

     bo my nyſzeſzmy thego doſſwyatczely iſſz tho czo ſye dzyalo za przodkow naſſzych […] bylo wſzyſthko dobrze

     [bo my niżeśmy tego doświadczeli iż to co się działo za przodków naszych […] było wszystko dobrze]

   • 1541, M. Rej, Psałterz‎^[20], page 140v:

     NYſz ſpráwą myſlą zſſedwſſy ſie ſpołu/ rozráduymy ſie pánu ſwemu

     [Niż sprawą myślą zszedłszy się społu/ rozradujmy się panu swemu]

   • 1549, M. Rej, Kupiec‎^[21], page o6:

     Czos chces niz ſię winien dawam

     [Coś chcesz niz się winien dawam]

   • 1558, E. Gliczner, Książki o wychowaniu dzieci‎^[22], page Ov:

     Panie ſtrzez ſie chytry to Chłop A ſnaċ chytroſczj nicz [!] ktory Pop RejKup dd5; iż ſie dla thego vcżył/ áby ſwą náuką pożytecżnem ſie sſtał niż wten cżás gdy ná to ſie wſpomoże á záłoży

     [Panie strzeż się chytry to Chłop A snać chytrość nic [!] który Pop iż się dla tego uczył/ aby swą nauką pożytecznem się sstał niż wten cżás gdy na to się wspomoże á założy]

   • 1588, Acta primi regiminis Sigismundi III‎^[23], page 155:

     Krol IMPan nasz na Zęby chor, ale iakis pod czas słaby bywa wszakze niz todwakroć albo trzy po odiachaniu wm wpole wyiezdzał

     [Krol I MPan nasz na Zęby chór, ale jakis pod czas słaby bywa wszakże niż to dwakroć albo trzy po odjachaniu wm wpole wjeżdżał]

Alternative forms

• niże, neż, nież (Middle Polish)

Related terms

particles

• bardziej niż
• więcej niż

 

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), niż is one of the most used words in Polish, appearing 94 times in scientific texts, 53 times in news, 90 times in essays, 73 times in fiction, and 51 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 361 times, making it the 139th most common word in a corpus of 500,000 words.

Etymology 2

Inherited from Proto-Slavic *nizъ. First attested in 1582.

Noun

niż m inan

1. (meteorology) depression, low (area of lowered air pressure)

   Synonym: depresja

   Antonym: wyż

2. (geography) depression, lowland (low area)

   Synonym: depresja

   Hypernym: obniżenie

3. depression, low (lowest level of something)

   Antonym: wyż

Declension

Declension of niż

	singular	plural
nominative	niż	niże
genitive	niżu	niżów
dative	niżowi	niżom
accusative	niż	niże
instrumental	niżem	niżami
locative	niżu	niżach
vocative	niżu	niże

Alternative forms

• niz (Middle Polish)

Etymology 3

See the etymology of the corresponding lemma form.

Verb

niż

1. second-person singular imperative of niżyć

Etymology 4

See the etymology of the corresponding lemma form.

Verb

niż

1. second-person singular imperative of nizać

Further reading

• niż in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• niż in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “niż, niże, neż, nież”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “NIŻ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 22.03.2016
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “niż”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “niż”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1904), “niż”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 3, Warsaw, page 397
• Oskar Kolberg (1877) “niż”, in “Rzecz o mowie ludu wielkopolskiego”, in Zbiór wiadomości do antropologii krajowéj (in Polish), volume 1, III (Materyjały etnologiczne), page 30

Silesian

Etymology

Inherited from Old Polish niż. By surface analysis, univerbation of ni +‎ ż(e).

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈɲiʂ/
• Rhymes: -iʂ
• Syllabification: niż

Conjunction

niż

1. before

   Synonyms: nim, podwiel, podwiela, zaczym, zanim

2. used in comparisons, to introduce the basis of comparison; than

   Synonyms: aniżeli, jak

Preposition

niż

1. introduces a comparison; than

   Synonyms: aniżeli, jak

Further reading

• niż in silling.org