Esbastika
Esbastika (sanskritoz स्वास्तिक) aldeberdineko gurutzea da, besoak angelu zuzenetan tolesturik dituena, hala eskuinerantz nola ezkerrerantz.
Historia
aldatuZibilizazio zaharrek erabili dute historian zehar, Antzinako Grezian, Antzinako Erroman, hinduismo eta budismoaren kulturetan, besteak beste.
Lehen erabilera Djowiko artzain-artzainena izan arren gaur egungo Iranen, duela 7.000 urte inguru erabiltzen zuten esbastika[1] hamahirugarren zenbakia adierazteko.[2]
Antzinako Greziako eraikinak esbastikaz josita daude. Gammadiona lau greziar Γ (gamma letra) elkar gurutzatuta ematen duen ikonoa da.
Erromatarrek zorte ona ematen zuela uste zuten[3], eta horregatik jokatzeko eraikinetan maiz aurkitu da. Gainera, giro militarrean oso ohikoa da eta askotan agertzen da mosaikeotan[4]. Adibidez, Estadako villan Atleta irabazlearen mosikoan (Huesca) IV. mendearen amaierakoa edo V. mendearen hasierakoa.
Zeltiberiarren artean ere ezaguna zen: esate baterako, Zaragozako Herrera de los Navarros herriko Los Castellares zeltiberiar aztarnategian agertu zen zeramikaren dekorazioan. Ontzi horretan margoak daude azal osoan, irudi handiekin: aditu askoren esanetan, eguzki ikonografia da (gurutzea, esbastikak...). Hala ere, baliteke sinbologia militarra izatea.
Zenbat erlijiotan, bereziki budismoan eta hinduismoan, bakearen, oparotasunaren eta zorte onaren sinbolo sakratua da. Horregatik, Asian arrunta da. Manji esbastika japoniarra mapetan ageri da, tenplu budistak adierazteko[5].
Denboran eta geografian hain zabalduta dagoenez, forma asko ditu: zer den esbastika eta zer ez ebaztea ez da beti erraza.
1920 inguruan naziek ikurra bereganatu zutenez, egun gizartean orokorrean ideologia horri lotzen zaio.
Asian
aldatuEuropan, nazismoaren sinbolo bihurtu zenez, leku askotatik desagerrarazi zen, baina Asian oraindik oso ohikoa da. Hinduismoan, hainbat mezu adierazten ditu: eskuinera begiratuz gero, eguzkia da, eguneko beroa; ezkerretara begiratuz gero, gaua, ilargiaren hotza, Kali jainkosa, loto-lorea, errotazioa, eternitatea, karma eta gurpila.
Iruditegia
aldatu-
-
Bilkura falangista, Donostiako La Perlan, 1941ean.
-
-
Esbastika budista, Japoniako tenplu batean.
-
Panamako amerindiar talde baten bandera.
-
Kanpai formako idolotxoa. K.a. VIII. mendeko Tebaseko hilobi batean aurkitua eta Louvre museoan ikusgai. Eskuineko besoan esbastika margotuta du.
-
Kantharos. Esbastika eta errosetak. Aldi geometriko berantiarreko zeramika atikoa, circa K.a. 760. Praga, Kinský Palace, NM-H10 1849.
Erreferentziak
aldatu- ↑ (Ingelesez) Weeks, Lloyd R.; Petrie, Cameron A.; Potts, Daniel T.. (2010). «Ubaid-Related-Related? The “Black-on-Buff” ceramic TradiTions of highland souThwesT iran» Beyond the Ubaid transformation and integration in the Late Prehistoric societies of the middle East (Oriental Institute of the University of Chicago): 260. ISBN 978-1-885923-66-0. PMC 646401242. (Noiz kontsultatua: 2023-03-07).
- ↑ (Gaztelaniaz) «¿Sabes cuál es el auténtico origen de la esvástica?» www.larazon.es 2020-10-22 (Noiz kontsultatua: 2023-03-07).
- ↑ (Gaztelaniaz) García Bueno, Carmen. (2017). «Una revisión del mosiaco dionisíaco de la villa romana del Albaladejo (Ciudad Rela)» Lucentum 34: 177-200..
- ↑ (Gaztelaniaz) Paz Peralta, Juan Á.. (2019). «Génesis de las colecciones de escultura y mosaicos romanos en el Museo de Zaragoza. Desde su origen hasta el catálogo de 1929» Museo de Zaragoza. Boletín (Zaragoza) 20.
- ↑ (Gaztelaniaz) «La esvástica, los juegos olímpicos y la antigüedad» Museo de Zaragoza (Noiz kontsultatua: 2023-03-07).