Manuel Irujo

Manuel Irujo
	; Manuel Irujo eta Manuel Lekuona Unibertsitateko sarreran dantzariak atzean ageri direla, Aita Barandiarani eginiko omenaldian. Irudi gehiago
; Espainiako Errepublikako Gorteetako diputatua
; Espainiako Errepublikako Gorteetako diputatua
; Espainiako senataria
Bizitza
Jaiotza	Lizarra, 1891ko irailaren 25a
Herrialdea	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Heriotza	Iruñea eta Bilbo, 1981eko urtarrilaren 1a (89 urte)
Familia
Aita	Daniel Irujo
Haurrideak	ikusi Pello Irujo; Andres Irujo;
Familia	ikusi Manuel Arantzadi (izter-lehengusu);
Hezkuntza
Heziketa	Salamancako Unibertsitatea ; Deustuko Unibertsitatea
Hizkuntzak	gaztelania; euskara
Jarduerak
Jarduerak	politikaria eta abokatua
Lantokia(k)	Madril
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoa	Eusko Alderdi Jeltzalea

Manuel Irujo Ollo^[1] (Lizarra, Nafarroa Garaia, 1891ko irailaren 25a - Iruñea, Nafarroa Garaia, 1981eko urtarrilaren 1a) abokatua eta politikari jeltzalea izan zen. Filosofiako eta Zuzenbideko ikasketak egin zituen. EAJren ordezkaritzat, Espainiako Bigarren Errepublikaren gobernuan ministro izendatu zuten. Manuel Irujo Eusko Alderdi Jeltzaleak izan dituen buruzagi argienetakoa izan da, eta idatzi asko utzi ditu: Instituciones jurídicas vascas (1945), Inglaterra y los vascos (1945), Escritos desde el Partido Nacionalista Vasco (1982an, Bilbon argitaraturiko idazki-bilduma). Politika munduan zuen izaera gartsuaren ondorioz Nafar Leoia ezizenaz ere ezaguna bazen.^[2]

Manuel Irujoren omenezko oroitarria, jaiotetxean.

Bizitza

Daniel Irujo Urraren semea zen. Filosofiako eta Zuzenbideko ikasketak egin zituen Deustuko Unibertsitatean eta Salamancan. 1908. urtean sartu zen Eusko Alderdi Jeltzalean, eta Lizarran hartu zuen egoitza 1911. urtean, bere aita hil ondoren. Lizarrako Eusko Etxea sortu ondoren, Nafarroako foru-diputatu aukeratu zuten 1919an (baliorik gabe utzi zuten azkenean hautapen hura) eta 1921-1923. urteetan. Baina presondegian sartu zuten Primo de Riveraren diktaduraren hasieran.

Nafarroako Foru Aldundira itzuli zen 1930ean, eta Madrilgo Parlamentuko diputatu aukeratu zuten Gipuzkoan 1931. urtean. Diputatu izan zen 1936ko gerra hasi arte, eta guztiz nabarmendu zen Hego Euskal Herriko autonomia-estatutuaren aldeko ahaleginetan.

1936ko uztailaren 19an, militarrak Espainiako Errepublikaren aurka altxatu zirenean, Manuel Irujo eta José María Lasarte Eusko Alderdi Jeltzaleko diputatuek militarren matxinada gaitzesten zuen agiria eman zuten ezagutzera Donostiako gobernu zibilean, eta neurri horrek errepublikaren aldekoen artera lerrarazi zituen duda-mudatan zeuden Eusko Alderdi Jeltzaleko buruzagiak. Hasieratik ikusi zuen Irujok euskal gobernu eta armada baten beharra, eta, Errepublikako gobernuak Eusko Alderdi Jeltzaleari ministro-kargu bat izateko aukera aurkeztu zionean, Irujo proposatu zuen alderdi abertzaleak kargu horretarako, Espainiako gobernuak aldez aurretik autonomia estatutua onartzen bazuen. Kargu berezirik gabeko ministro izan zen Irujo, 1937ko maiatzean justizia-ministro hautatu zuten arte.

Jada erbestean, 1941. urtean Londresen De Gaulle jeneralarekin hitzarmen bat sinatu zuen. Herrien Europa bati begira, 1945. urtean Iberiako Nazioen Elkartea bultzatzen saiatu zen, eta Euskadi, Iberiako nazioak eta Europako gainerako nazioak lotuko zituzketen ekimenez eta erakundeez arduratu zen bereziki aurrerantzean.

1977. urtean itzuli zen erbestetik Nafarroara, Manuel Irujo eta senatari aukeratu zuten urte horretan bertan Nafarroan. Nafarroako foru-parlamentari hautatu zuten 1979an, eta 1981ean hil zen Iruñean.

Dekalogoa

Hauxe da gaztelaniaz idatzitako dekalogo ezaguna, Irujoren ideologia laburbiltzen duena:

«

Declaro y afirmo que soy navarro de nacimiento y de corazón, y, por lo tanto vasco, como los gipuzkoanos, los alaveses, bizkainos, laburdinos y zuberoanos;

2) Que mi patria chica es Nabarra, llamada antiguamente Vasconia, uno de los Estados libres del País Vasco o Euskadi, y ésta es la verdadera y única patria de todos los vascos;

3) Que como navarro y vasco, no soy francés ni español, sino vasco solamente;

4) Que por lo tanto formo parte de un grupo étnico diferente del francés y del español;

5) Que por la misma causa, mi lengua natural no es el francés ni el castellano, hijas del latín; sino el euskera, llamada por Sancho El Sabio Lingua Nabarrorum;

6) Que como navarro y vasco quiero, reclamo y exijo la libertad e independencia de Nabarra y Euskadi, sin la intromisión o tutela de ningún otro Estado;

7) Que asímismo como vasco progresista de Nabarra, aspiro a que mi patria se adhiera a la unión de Estados confederados de Europa;

8) Que como amante de la verdad y de la cultura patrias, reclamo que se implante inmediatamente en todas las escuelas del país la enseñanza de su gloriosa historia. Que se imponga urgentemente el uso de la lengua nacional vasca, la aplicación de nuestras leyes, usos y costumbres y se protejan nuestras instituciones, y que se respeten siempre los derechos sagrados de la persona humana;

9) Que al igual que los bienes naturales, sea también la cultura patrimonio común de los vascos y puedan todos tener libre acceso a cualquier grado de enseñanza;

10) Que los vascos de todas las clases sociales tengan acceso a la riqueza y el bienestar generales de la patria, sin exclusivismo ni monopolio. Libertad y Fueros.

»

Obrak

La misión del nacionalismo. (1931)
Nabarra libre dentro de Euzkadi libre. (1931)
Navarra ante el Estatuto Vasco. (1931)
Inglaterra y los vascos. (1945)
Instituciones jurídicas vascas. (1945)
La Comunidad Ibérica de Naciones. (1946)
La Guerra Civil en Euzkadi antes del Estatuto. (1978)
Escritos en Alderdi 1949-1960 (1981)
Escritos en Alderdi 1961-1974 (1981)
Desde el Partido Nacionalista Vasco. Zazpi liburuki (1982-1984)

Erreferentziak

Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011-12-26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

↑ Irujo abizena horrela idaztea euskal herritar horren aukera pertsonala da. Izan ere, Euskaltzaindiak, euskara baturako, Iruxo onartu du deitura horren grafiatzat. Ikus Euskal Onomastikaren Datutegia.
↑ Galdos Irazabal, Iñaki. (2023-06-21). «Irujo kristaua» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-06-21).

Bibliografia

(Gaztelaniaz) Martínez, Ascensión. (2002). Cronología y Bibliografía de Manuel Irujo Ollo (1891-1981). in: Vasconia, 32,. Eusko Ikaskuntza. ISSN 1136-6834..
(Gaztelaniaz) Agirre Arrizabalaga, Patxi. (2022) Manuel Irujo: cristiano, demócrate y vasco. Espainiako Ministerio de Justicia. Secretaría General Técnica

Kanpo estekak

(Gaztelaniaz) Manuel de Irujori buruz "Euskonews"en
Manuel Irujoren inguruko monografikoa Euskomedian

Datuak: Q3322254
Multimedia: Manuel de Irujo / Q3322254

[1] Irujo abizena horrela idaztea euskal herritar horren aukera pertsonala da. Izan ere, Euskaltzaindiak, euskara baturako, Iruxo onartu du deitura horren grafiatzat. Ikus Euskal Onomastikaren Datutegia.

[2] Galdos Irazabal, Iñaki. (2023-06-21). «Irujo kristaua» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-06-21).

[1]

[2]