Operacija "Proljeće '94"

Operacija "Proljeće 94" naziv je za vojnu operaciju Armije RBiH izvršenu 11. maja 1994. prilikom koje je zauzeto uzvišenje Vijenac i nekoliko okolnih sela i zaseoka.

Operacija "Proljeće 94"
Rat u Bosni i Hercegovini
Stanje na ozrenskom bojištu nakon zauzimanja Vijenca
Datum	11. maj 1994.
Lokacija	Vijenac i okolna sela i zaseoci
Ishod	Pobjeda Armije RBiH
Promjene teritorija	Armija RBiH zauzela Vijenac, Mihajloviće, Jaruške, Delane, Stevanoviće, Gavriće, Gligiće, Ristiće i Treštenicu Gornju
Sukobljene strane
Republika Bosna i Hercegovina Armija RBiH Republika Srpska Vojska RS
Komandanti
Ramiz Šuvalić Ismet Arapčić Nihad Šehović
Vojne jedinice
117. brdska brigada 119. muslimanska brdska brigada 212. bosanska oslobodilačka brigada Protivdiverzantski odred Živiničke ose 1. krnjinska laka pješadijska brigada
Žrtve
osam poginulih 83 ranjena 52 poginula 48 zarobljenih

Bila je to jedna od najznačajnijih pobjeda jedinica Drugog korpusa koja je najavila prelazak u oslobodilačku, napadačku fazu rata u njegovoj zoni odgovornosti.

Pozadina

Uprkos općoj oskudici i nedostatku oružja, opreme, artiljerije i oklopnih sredstava, jedinice Armije RBiH su tokom 1992. i 1993. razvijale efektivnu taktiku pješadijske borbe. Potpisivanje Vašingtonskog sporazuma omogućilo je Armiji RBiH da sve snage usmjeri protiv Vojske Republike Srpske.

Strategija koju je osmislio general Rasim Delić, komandant Štaba Vrhovne komande, podrazumijevala je, osim uporne odbrane slobodnih teritorija, i niz manjih do srednjih borbenih djejstava bez jače artiljerijske podrške i oklopnih i motorizovanih jedinica. Takvi napadi imali su za cilj dugoročno iscrpljivanje neprijateljskih snaga, pri čemu se polazilo od pretpostavke da će Armija RBiH lakše apsorbirati gubitke u ljudstvu od VRS. U međuvremenu je izvršena i reorganizacija Armije RBiH, formiranjem manevarskih jedinica u okviru korpusa (prva takva jedinica bila je 212. bosanska oslobodilačka brigada) i dogradnjom sistema komandovanja. Širom Bosne i Hercegovine započele su intenzivne borbe za istaknute kote, uzvišenja, položaje i manja naselja koje su iznenadile neprijatelja i nanijele mu velike gubitke u ljudstvu koje je sve teže podnosio.

Lukavačko je bojište još od ljeta 1992. i proboja i povlačenja srpskih snaga iz Smoluće važilo za jedno od najmirnijih u zoni odgovornosti 2. korpusa. Vijenac je bio dobro utvrđeno uporište VRS, duboko uklinjeno u slobodni teritorij tuzlanske regije, koje je usljed prethodna četiri neuspješna napada Armije RBiH steklo epitet neosvojivog. Zaposjela ga je jedinica JNA 13. aprila 1992, na samom početku rata, nakon što je u prethodnim mjesecima naoružala srpsko stanovništvo u okolici. Pod rukovodstvom Patriotske lige, bošnjačko stanovništvo obližnjih sela odgovorilo je uspješnim uspostavljanjem linija odbrane i kontrolnih punktova na putnim pravcima. S obzirom da je sa Vijenca VRS imala pregled slobodnih teritorija Lukavca, Banovića, Tuzle i Živinica, na njemu je bilo koncentrisano oko 20-ak artiljerijskih oruđa svih kalibara, te jake snage iz Banja Luke, Doboja i Teslića koje su svakodnevno izvodile napade i izviđanja, te djejstvovale po naseljenim mjestima u okolini.

Pripreme za operaciju

U mjesecima prije operacije, jedinice Armije RBiH su zaposjedanjem međuprostora, posebno Odmarališta FSL i stambenih zgrada iznad Jezera, vršile popravku i korekcije svojih taktičkih položaja prema VRS.

Nakon detaljnih izviđanja, akcija zauzimanja Odmarališta i stambenih zgrada uspješno je realizovana 12. aprila 1994. pod komandom majora Ismeta Arapčića. U ovoj su se akciji dokazale napadne snage 212. brigade i posadne snage 117. brdske brigade. Bila je to jedna od prvih provjera nove taktičke upotrebe jedinica.

Brigadnom generalu Hazimu Šadiću, komandantu 2. korpusa, akciju na Vijenac predložili su Osman Puškar, komandant OG-2, i Ibrahim Nurkić, načelnik Štaba OG-2. U Banovićima je 3. maja 1994. održan sastanak na kojem su prisustovali komandanti četiriju brigada (111, 117, 119. i 212. brigade), te Puškar, Nurkić, Rasim Sakić, koordinator ispred OG-2, i Senad Arnautović, načelnik artiljerije. Šadić je prisutne obavijestio o zadatku kojeg je zadao Alija Izetbegović, predsjednik Republike Bosne i Hercegovine; zadatak je bio da se izvede akcija koja bi značila preokret u oslobodilačkoj borbi tokom 1994.

Za koordinaciju i izvođenje akcije određeni su Nurkić, Sakić, Arnautović i Džemo Bajrić. Pripreme su započele 4. maja u Lukavcu. Formirana je Taktička grupa od članova komande 2. korpusa, a u nju su ušli Sakić, Arnautović i Nedžad Mešković, koji je dobio ulogu načelnika oklopno-mehanizovanih jedinica. U pripremi za akciju povučena su artiljerijska oruđa iz 109. i 111. brigade i MAD-a OG-5, te jedna posada iz Čelića. 9. maja formirana je Taktička grupa korpusa za izvođenje akcije čiji je komandant postao Ramiz Šuvalić.

Zauzimanje Vijenca

Udarnu pesnicu jedinica Armije RBiH tokom napada činili su borci 212. brigade. Taktičkom grupom za izvođenje akcije komandovao je Ramiz Šuvalić, zamjenik komandanta 2. korpusa. Artiljerijom i snagama koje su napadale sa sjevera komandovao je Ismet Arapčić sa Isturenog komandnog mjesta na Tošinoj kolibi. Sa juga su, pod komandom Nihada Šehovića, napadale jedinice 119. brdske brigade i Protivdiverzantski odred Živiničke ose. Posadne snage činile su jedinice 117. brigade.

Napad je izvršen u dva pravca. Glavni pravac napada išao je direktno od stambenih zgrada preko barutnog magacina Fabrike sode i Jezera na Upravnu zgradu Rudnika krečnjaka na Vijencu i Kapu. Drugi pravac napada vodio je od Gradine prema Jaruškama sa ciljem izbijanja na rijeku Turiju, odsijecanja neprijateljskih snaga na Vijencu od ozrenskog zaleđa i eliminisanja moguće pomoći.

U pripravnost su stavljena oruđa za protivoklopnu borbu na glavnom pravcu napada, oruđa za protivzračnu odbranu pripremljena su da osujete eventualni helikopterski desant i intervenciju iz vazduha, izvršene su nuklearno-biološke i hemijske pripreme, uspostavljen je cjelovit sistem sanitetskog obezbjeđenja, iznošenja ranjenika i hirurških intervencija na licu mjestu, te su obavljene moralno-psihološke pripreme boraca.

Borbeni zadaci jedinica bili su:

• dio snaga 212. brigade napadao je pravcem Putno brdo - k. 443 sa zadatkom da razbiju neprijateljsku odbranu, ovladaju k. 443 i spoje se sa snagama na glavnom pravcu napada sa južne strane kod škole u Gornjim Jaruškama, a u daljnjem da budu spremne za produženje napada u pravcu tt. 465.
• dio snaga 212. brigada napadao je pravcem k. 296 - Sipina - Vijenac - tt. 619 sa zadatkom da razbije neprijateljske snage, ovlada tt. 619 i Upravnom zgradom Rudnika krečnjaka, a u daljnjem da budu spremne za napad prema Gavrićima i Gornjim Jaruškama.
• dio snaga 212. brigade napadao je u drugom ešalonu u sastavu snaga na pravcu napada Putno brdo - k. 443 sa zadatkom uvođenja u borbu po izvršenju bližeg zadatka jedinice u prvom ešalonu i produženja napada na pravcu Jaruške Gornje - Škola - k. 465.
• dio snaga 212. brigade napadao je u drugom ešalonu u sastavu snaga na pravcu napada k. 296 - Sipina - tt. 619 sa zadatkom uvođenja u borbu po izvršenju bližeg zadatka jedinice u prvom ešalonu i produženja napada na pravcu Sipina - Upravna zgrada - Gavrići.
• mješovita jedinica 117. i 212. brigade napadala je na pomoćnom pravcu Klisovi - Jezero - Mihajlovići sa zadatkom da razbije neprijateljske snage na pravcu napada, ovlada Mihajlovićima i raskrsnicama puteva, obezbjedi lijevi bok snagama na glavnom pravcu napada, a po izvršenju bližeg zadatka da bude u spremnosti za produženje napada prema k. 421 (Groblje) i dalje ka tt. 619.
• oklopno-mehanizovana jedinica imala je zadatak da krečući se od Odmarališta i stambenih zgrada preko Mihajlovića glavnim putem uđe na radilište Rudnika, a odatle obezbjedi podršku ukoliko se ukaže potreba.
• rezerva jačine mješovite čete iz sastava 117. brigade i Voda za protivteroristička i diverzantska djejstva Vojne policije bila je u pripravnosti sa zadatkom uvođenja u borbu po odluci komandanta 117. brigade.
• posadne snage iz 4. i 5. brdskog bataljona 117. brigade bile su spremne za preuzimanje novouspostavljenih položaja i inžinjerijsko uređenje istih.
• sve druge jedinice 117. brigade bile su u stanju pripravnosti za očuvanje linija odbrane u zoni odgovornosti i eventualno uvođenje u borbu.
• artiljerija je dobila zadatak da djejstvuje minobacačima i artiljerijskim oruđima po putevima za snabdijevanje i uvođenje interventnih jedinica u dubini neprijateljske teritorije.

Na polazne položaje jedinice su izašle tokom noći 10/11. maja do 2:00. Naređenje za početak akcije izdato je u 8:20. Od izdavanja naređenja operacija je tekla prema planu. Na glavnom pravcu napada, jedinice Armije RBiH napredovale su lijevo od barutnog magacina Fabrike sode i desno od Sipine. Borci 119. brigade i Živiničkih osa probili su neprijateljsku liniju odbrane na relaciji Ristići - k. 452 i oko 10:30 spojili su se sa snagama 212. brigade u rejonu škole u Gornjim Jaruškama. Pripadnici VRS u grupama su se pokušali izvući iz obruča što je nekima i uspjelo. Našavši se pod tenkovskom vatrom, povukli su se i pripadnici VRS iz Mihajlovića koji su zaobiđeni pri zauzimanju Kape. Nakon zauzimanja Kape, borbe su se vodile lijevo od ove tačke, a akcija je završena u popodnevnim satima oslobođenjem cjelokupnog sektora Vijenca. Novu liniju odbrane jedinice VRS postavile su na lijevim obalama rijeka Seone i Turije, a položaje naspram njih preuzele su jedinice 117. brigade. Oslobođeni su: Vijenac, Mihajlovići, Jaruške, Delani, Stevanovići, Gavrići, Gligići, Ristići i Treštenica Gornja.

Pohvale od generala Delića za ispoljenu kolektivnu hrabrost i požrtvovanje dobili su 212. brigada i Izviđačko-diverzantska četa Banovićki tigrovi iz sastava 119. brigade, dok je brigadni general Šadić pohvalio 4. i 6. četu, Pionirski vod i Sanitetsko odjeljenje iz 212. brigade, te 4. bataljon, posadu tenka Patton, Pionirski vod, Vod veze i Sanitetsku službu iz 117. brigade.

Posljedice

Zauzimanjem Vijenca uklonjena je opasnost Lukavcu, Banovićima i Tuzli, stečen je bogat ratni plijen, stvorene su bitne pretpostavke za povratak dijela izbjeglica, značajne površine obradivog zemljišta mogle su se ponovo bezopasno koristiti, a oslobađanjem Rudnika krečnjaka omogućio se nastavak rada Fabrike sode i Fabrike cementa, te nastavak rada površinskog kopa u Banovićima i šumskih gazdinstava. Osim toga, stvoreni su preduvjeti za dalje napredovanje prema Vozućoj i u dubinu Ozrena, a samim tim i za spajanje 2. i 3. korpusa, odnosno sjeveroistočne i srednje Bosne.

Srpskim snagama naneseni su gubici od 52 poginula i 48 zarobljenih. Iz stroja su izbačeni 1. i 3. bataljon 1. krnjinske lake pješadijske brigade. Zarobljeni su: dva tenka T-34, pet topova 76 mm ZIS, po četiri minobacača 82 i 120 mm, četiri bestrzajna topa, pet protivavionskih topova, veliki broj protivavionskih mitraljeza, dva topa bofors, jedan M2 Browning, velika količina pješadijskog naoružanja, vozila, intendantske i druge opreme, te više magacina municije i granata svih kalibara.

Ubrzo poslije zauzimanja Vijenca, dostignute položaje posjetio je, u pratnji Mustafe Hajrulahovića Talijana i Sulejmana Vranja, komandant ŠVK Delić, koji je tom prilikom ovu akciju nazvao prekretnicom rata, iako je Armija RBiH još od ranije počela nizati uspjehe, posebno u zonama odgovornosti 3. i 7. korpusa. Nešto kasnije položaje na Vijencu posjetio je i predsjednik Alija Izetbegović.

Na srpskoj strani ova operacija nije protumačena kao prijelomni događaj. Ipak, slamanjem desnog krila odbrane Vozuće unesen je nespokoj u 4. ozrensku laku pješadijsku brigadu, čiji su pripadnici i sami slutili da bi mogli pasti u okruženje. Padom Lazendićke rudine (Svinjašnica) u ruke Armije RBiH u junu 1994, bojazan se povećala. Vozuću su jedinice Armije RBiH zauzele u septembru 1995, pred sami kraj rata.

Literatura

• Bajrić, Meho (2019). Tuzla i regija u odbrani Bosne i Hercegovine 1992–1995. (2. izdanje). Tuzla: Off-set.