Lozärn
Lozärn (dt. Luzern, frz. Lucerne, it./rät. Lucerna) esch e Stadt i de Zentralschwiiz. Si esch d Hauptstadt vom glichnamige Kanton ond esch bes Endi 2012 au de Hauptort vom Amt Lozärn (Bezerk) gsii. Sed 1. Januar 2013 belded Stadt ellei de Wahlchreis Lozärn-Stadt ennerhalb vom Kanton.
| Luzern | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Lozärn (LU) |
| Wahlchreis: | Luzern-Stadt |
| BFS-Nr.: | 1061 |
| Poschtleitzahl: | 6000–6009, 6014–6015 |
| UN/LOCODE: | CH LZN (Luzern) CH LIT (Littau) CH RBU (Reussbühl) |
| Koordinate: | 665450 / 211356 |
| Höchi: | 436 m ü. M. |
| Flächi: | 37,4 km² |
| Iiwohner: | 83'840 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Stadtpräsident: | Beat Züsli (SP) |
| Website: | www.stadtluzern.ch |
 Stadtzentrum | |
| Charte | |
 | |
Lozärn esch de wertschaftlechi ond kulturelli Mettelponkt vo de Zentralschwiiz. D Laag am Vierwaldstettersee, met Bleck i d Bärg (Pilatus, Rigi), macht en bsonders grosse Iidrock. Drom esch Lozärn scho früe (ab 1840) zonere Hochborg för de Tourismus worde.
Geografii
ändereLozärn liid am Nordweschtändi vom Vierwaldstettersee. Ond zwar gnau det, wo d Rüüs usem See useflüsst. D Rüüs teilt d Stadt uf: Rächts vo de Rüss liid d Altstadt ond e Teil vo de neuere Quartier (Maihof, Brambärg, Wäsmeli, Halde etc.), lenggs vom Floss esch d Chlii- ond d Neustadt. D Chliistadt esch s eltischte Quartier. Wiiteri Quartier wie Onder- ond Obergrond, Gütsch, Bruch, Trebsche ond no meh Quartier ghöred zom lengge Ufer.
D Flechi vom Lozärner Stadtgebiet betreid 37,4 km² (bis Endi 2009; 24,15 km²). Do devo send 60,4 % Sedligsflechi, 11,6 % Landwertschaftszone ond 25,9 % Wald (Stand 2009).[2] Am 1. Januar 2010 hed d Stadt Lozärn met de Gmeind Littau zu de «noie» Stadt Lozärn fusioniert.
Lozärn gränzt im Norde a d Gmeinde Mauters, Nöiechöuch ond Ämme, im Oschte a Äbike ond Adlige, im Südoschte a Megge, im Süde a Horb ond im Weschte a Chriens. Ond wel d Stadt no Bode hed am Nordhang vom Bürgestock, gränzt si det au no a d Nidwaudner Gmeinde Stansstaad und Änetbürge.
Gschicht
ändereLozärn esch zom erschte Mau gnamsed worde om 750 aus Luciaria.
Bevölkerig
ändereQuälle: Bundesamt für Statistik 2005[3]
Iiwoner
ändere| Jahr | 1850 | 1860 | 1870 | 1880 | 1888 | 1900 | 1910 | 1920 |
| Iiwohner | 11 382 | 13 166 | 16 450 | 20 419 | 23 607 | 32 954 | 43 611 | 48 394 |
| Jahr | 1930 | 1941 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 |
| Iiwohner | 52 102 | 59 847 | 66 170 | 76 148 | 83 374 | 78 274 | 76 466 | 75 425 |
De Osländerateil esch 2014 be 24,2 % gläge.[2]
Sprach ond Dialäkt
ändereBi de Volkszellig 2000 hend vo de 57'023 Iiwohner 82,6 % Dütsch aus Hauptsproch aagää, 1,1 % Französisch, 3,5 % Italienisch ond 12,8 % anderi Sproche.
Z Lozärn redt me s hochalemannisch Lozärntütsch.
Religion
ändere60,8 % vo de Iiwooner send im Jahr 2000 römisch-katholisch gsii, 14,4 % evangelisch-reformiert.[2]
Politik
ändereBi de Nationauraatswahle 2015 heds das Ergebnis gää:[2] BDP 1,4 %, CVP 13,6 %, FDP 14,8 %, GLP 7,6 %, GP 12,3 %, SP 22,8 %, SVP 18,6 %, Süschtigi 8,9 %.
De Stadtpresidänt vo Lozärn esch sit em 1. Settämber 2016 dr Beat Züsli (SP).
Beldig, Kultur ond Sport
ändereBeldig
ändereLozärn esch de Setz vo der Universität Lozärn ond der Hoochschuel Lozärn.
Z Lozärn hets au epaar Musigschuele. Di wechtigschte send s Konservatorium (för klassischi Musig) ond d Jazzschuel (Jazz, aber au Blues).
Kultur
ändereDi bekanntischte Kulturveraaschtaltige send:
- d Lozärner Fasnacht (vom Schmotzige Donnschtig bes am Güdisziischtig; d Woche vor em Äschelimettwoch)
- s Lozärner Stadtfäscht (17 Fäschtböni met Blues, Jazz, Rock, Musicals, Pop; Ändi Juni)
- s Blue-Balls-Festival (Blues, Jazz, Rock, Pop; Ändi Juli)
- d Musigfäschtwoche (Klassischi Musig)
- Woerdz (es internazionals Festival för gsprochnigs Wort)
Lozärn het mee weder eis Theater ond Kino. Em KKL, ede Schüür, em Sädel, em nöie Kulturzentrom Südpol z Chriens (sit 2008, statt de Boa) ond em Kulturpavillon am See chammer go Konzärt lose.
Sport
ändereDe bekanntischt Sportverein vo Lozärn esch de FCL (Fuessball-Club Lozärn). Är spelt i der höchschte Schwiizer Liga, de Raiffeisen Super League.
Anderi populäri Sportarte send Tennis, Ruedere, Handball, Schwemme, Volleyball ond Iishockey met etleche Klubs, wo i de oberste Lige speled. Osserdem geds au de alljörlechi Stadtlauf ond neu de "Lucerne Marathon".
Wertschaft
ändereDe Frömdevercheer (Tourismus) esch met grossem Abstand de wechtigschti Wertschaftszwiig. Vo eem läbed (diräkt oder endiräkt) rond 30'000 Lüüt. Mänge Industriibetreeb, wo e früenere Johre z Lozärn dehäi gsi esch (z. B. d Liftfirma Schindler), esch us de Stadt wägzoge. Höt schaffed d Lüüt fascht alli em Gwärb- ond Dienschtleischtigssektor. Z Lozärn hets aber sed dä Fusion met Littau au weder es paar Puurehööf, bsonders im Gebiet Littauerbärg.
D Arbetslosigkeit esch im Jahr 2011 bi 2,7 % gläge.[2]
Partnerstedt
ändereLozärn hed sächs Partnerstedt:
Sehenswördigkeite
ändere- d Lozärnerbocht vom Vierwaldstättersee
- d Rüüss, die chame onder anderem of de ältischte deckte Holzbrogg vo Europa öberquere (Chappelbrogg)
- d Chappelbrogg (noch emene Brand am 18. Auguscht 1993 weder nöi ufbout)
- s Leuedänkmol
- s Konscht- ond Kongrässhuus Lozärn (KKL)
- s Vercheershuus
- de Gletschergarte
- d Schpröierbrogg
- d Museggmuur
- s Bourbakipanorama
- s Rothuus
- d Hofchele
- d Jesuitechele
- s Nodelwehr i de Rüüss
Weblink
ändere- www.stadtluzern.ch
- Ebbe Nielsen, Hermann Fetz, Konrad Wanner, Markus Trüeb, Markus Lischer: Luzern (Gemeinde). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Fuessnote
ändere- ↑ Ständige Wohnbevölkerung nach Staatsangehörigkeitskategorie, Geschlecht und Gemeinde, definitive Jahresergebnisse, 2022. Bei späteren Gemeindefusionen Einwohnerzahlen aufgrund Stand 2022 zusammengefasst. Abruf am 5. September 2023
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bundesamt für Statistik: Regionalporträts 2012: Kennzahlen aller Gemeinden (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) , Mai 2012
- ↑ Bundesamt für Statistik: Eidgenössische Volkszählung 2000: Bevölkerungsentwicklung der Gemeinden 1850–2000. Bern 2005 (Online uf bfs.admin.ch (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) , Date im Aahang (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) )