Alfred North Whitehead

Alfred North Whitehead
[[Lêer: Alfred Whitehead |264px]]
Gebore	15 Februarie 1861 Ramsgate, Kent, Engeland
Oorlede	30 Desember 1947 (op 86) Cambridge, Massachusetts, Verenigde State
Nasionaliteit	Verenigde Koninkryk
Vakgebied	Metafisika, wiskunde
Beïnvloed deur	Aristoteles, Henri Bergson, Francis Herbert Bradley, John Dewey, David Hume, William James, Immanuel Kant, Gottfried Wilhelm Leibniz, John Locke, Isaac Newton, Plato, George Santayana
Invloed op	Wilfred Eade Agar, Ian Barbour, Charles Birch, David Bohm, Joseph A. Bracken, C. D. Broad, Milič Čapek, Philip Clayton, John Cobb, Monica Coleman, Gilles Deleuze, Philippe Devaux, Dorothy Emmet, Bruce G. Epperly, Roland Faber, Franklin I. Gamwell, David Ray Griffin, Charles Hartshorne, Nancy R. Howell, Hans Jonas, Mordecai Kaplan, William E. Kaufman, Catherine Keller, Jean Ladrière, Susanne Langer, Ervin László, Bruno Latour, Bernard Loomer, Charles Malik, Jay McDaniel, Maurice Merleau-Ponty, C. Robert Mesle, H. Richard Niebuhr, Reinhold Niebuhr, F. S. C. Northrop, Schubert M. Ogden, Thomas Jay Oord, Wolfhart Pannenberg, Talcott Parsons, Luis G. Pedraja, Norman Pittenger, Ilya Prigogine, Willard Van Orman Quine, Nicholas Rescher, Bertrand Russell, B. F. Skinner, Wolfgang Smith, Isabelle Stengers, Marjorie Hewitt Suchocki, John Lighton Synge, William Irwin Thompson, Jules Vuillemin, Conrad Hal Waddington, Jean Wahl, Michel Weber, Paul Weiss, Henry Nelson Wieman, Daniel Day Williams, Sewall Wright

Alfred North Whitehead (15 Februarie 1861, Ramsgate, Kent, VN – 30 Desember 1947, Cambridge, MA) was 'n Britse filosoof, fisikus en wiskundige wat bydraes gemaak het in verskeie akademiese velde naamlik logika, wiskunde en filosofie. Hy is veral bekend vir sy bydrae in wiskundige gebied wat vergestald het in sy boek Principia Mathematica wat hy saam met Bertrand Russell geskryf het.

Whitehead het sy bydrae gemaak tot wiskunde tussen 1884 en 1910 terwyl hy in Cambridge was. Van 1910 tot 1924 het Whitehead meer gekonsentreer op die filosofie van wetenskap en opvoeding. In 1924 het hy by die Harvard-Universiteit aangesluit, waar hy 'n prosesfilosofie ontwikkel het. Sy mees bekende boek in die veld van filosofie is die boek: Process and Reality (Proses en Realiteit)

Lewe

Whitehead was 'n Brit van geboorte en seun van 'n Anglikaanse geestelike. Die grootste deel van sy lewe het hy in Engeland gebly, maar sy grootste invloed het hy in die Verenigde State uitgeoefen. In Cambridge het hy hom ontwikkel tot 'n eersteklas wiskundige. Daarna het hy sy aandag op die logika gefokus. Van 1910-1924 woon hy in Londen. Daar word hy benoem as hoogleraar toegepaste wiskunde. Op 63-jarige ouderdom vertrek hy na die Verenigde State. Van 1924-1937 het hy aan die Harvard-Universiteit gedoseer.

Filosofie

Een belangrike bydrae van Whitehead tot die filosofie is sy ontwikkeling van die "filosofie van organismes", oftewel prosesfilosofie. Volgens hom is die werklikheid opgebou uit 'aktuele entiteite'. Hierdie entiteite is gebeurtenisse. Daarom praat Whitehead ook wel van 'aktuele gebeure' (werklike geleenthede). Voorwerpe is vaste patrone binne hierdie aktuele gebeure. Die realiteit hier is een groot proses van opeenvolgende gebeurtenisse. 'n Aktuele gebeurtenis sluit ook die voorafgaande gebeurtenisse in en voeg ook nuwe elemente by. Daarom noem Whitehead hierdie proses ook konvergensie (concrescense). So 'n aktuele gebeurtenis dra ook hierdie inligting en gebeure oor na 'n nuwe entiteit. Whitehead het hierdie proses 'transisie'(transition) genoem. Elke aktuele entiteit het twee kante: gevoel en optrede. Daarom noem Whitehead 'n aktuele entiteit ook wel ervaaringsgebeure (geleentheid vir ondervinding). 'n Aktuele entiteit het ook 'n aktiewe en kreatiewe kant. Samevattend kan ons sê dat die alle wêreldgebeure aan die een kant ervaring is en kreatiwiteit aan die ander kant.

Verhouding is die kernkonsep hier en nie onderwerp of voorwerp nie. As gevolg van hierdie verhouding is alle aktuele entiteite onderling afhanklik. Whitehead breek ook hier met die dualisme tussen lewende en lewelose natuur. Alle entiteite is immers kreatief, neem waar en gee deur. Die mens is egter die klimaks van die natuur, omdat dié met 'n groot mate van bewussyn optree.

Teologie

Volgens Whitehead moet dualisme tussen God en die wêreld gebreek word. God is immers ook 'n aktuele entiteit. Die verskil tussen God en die wêreld is egter dat God 'n ewige aktuele entiteit is, en die wêreld is slegs tydelik. God verenig twee verskillende pole. Whitehead noem hierdie twee pole die primordiale en konsekwente aard. Primordiale aard sluit die aktiewe en kreatiewe aspek van God in. Die konsekwente aard omvat die passiewe en ontvanklike God.

In sy primordiale aard beïnvloed God die heelal op 'n positiewe manier. God dwing nooit nie. Hy sal dit nie eens kan doen nie. Trouens, God is nie almagtig in hierdie siening nie, want die aktuele entiteite kan nooit heeltemal gedwing word nie. God kan egter die entiteite in die rigting van die goeie lok. Die doel hiervan is om die grootste moontlike harmonie te skep. God is ewig, ongeskape en onveranderlik.

In sy konsekwente aard is God afhanklik van die wêreld. God red die verganklike deur dit in sy eie lewe in te sluit. God verloor niks wat gered kan word nie. In teenstelling met sy primordiale aard is God se konsekwente aard veranderlik. Maar Hy verlaat nie die oue nie, maar neem dit in liefde op. God ervaar die lydingervaringe van die wêreld. In dié verband is Hy 'die medelyder wat verstaan'.

Na die Tweede Wêreldoorlog het Whitehead se denke onder die impuls van Charles Hartshorne, John B. Cobb en David Ray Griffin gegroei tot 'n nuwe teologiese beweging, die prosesteologie.

Werke

• Principia Mathematica (1910-1913), met Bertrand Russell
• An Introduction to Mathematics (1911)
• The Organisation of Thought (1917)
• An Enquiry Concerning the Principles of Natural Knowledge (1919)
• The Concept of Nature (1920)
• The Principle fo Relativity (1922)
• Science and the Modern World (1925),
• Religion in the Making (1926),
• Symbolism: Its Meaning and Effect (1927)
• Process and Reality (1929)
• The Aims of Education (1929)
• The Function of Reason (1929)
• Adventures of Ideas (1933)
• Modes of Thought (1938)
• Essays in Science and Philosophy (1947)

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.