Slawiese tale

Slawiese tale
Geografiese verspreiding:	Europa en Noord-Asië
Genetiese klassifikasie:	Indo-Europees  Slawiese tale
Onderafdelings:	Wes-Slawies Oos-Slawies Suid-Slawies
Slawiese tale in Europa:    Wes-Slawiese tale    Oos-Slawiese tale    Suid-Slawiese tale

Die Slawiese tale, 'n groep nou verwante tale van die Slawe en 'n subgroep van die Indo-Europese taalfamilie het sprekers in die grootste deel van Oos-Europa, in groot dele van die Balkan, in dele van Sentraal-Europa en Noord-Asië.

Geskiedenis

Oerslawies en die ontwikkeling van die Slawiese tale

Stamboom van Slawiese tale

Binne die Indo-Europese taalfamilie is die Slawiese tak die nouste verwant aan die Baltiese tale so dat sommige taalnavorsers aanneem dat daar op 'n vroeë stadium 'n gemeenskaplike Balto-Slawiese oertaal was. Hierdie hipotese vind intussen egter steeds minder steun.

Die Slawiese tale het uit 'n gemeenskaplike voorloper- of prototaal ontstaan wat Oer- of Protoslawies genoem word. Hierdie taal is nog nou verwant aan die oudste Slawiese skryftaal, Ou Kerkslawies of Oud-Bulgaars waarvan die oudste tekste uit die 9de eeu dateer.

Die ontwikkeling van 'n selfstandige Protoslawiese tak uit Indo-Europees het minstens 3 000 jaar gelede sy aanvang geneem. Slawies is sodoende die jongste tak van die Indo-Europese taalfamilie. Die hoofkenmerke van Slawies – die palatalisering van medeklinkers wat aan Slawiese tale hul tipiese klank verleen – en 'n neiging tot stygende sonoriteit van sillabes het stapsgewys ontwikkel.

Medeklinker	>	Voor navolgende e of i gepalataliseer tot
k		č /tsj/
g	dž /dzj/	ž /zj/
ch		š /sj/
k		c /ts/
gh		z
ch		s (š /sj/)

Die drie hooftakke – Oos-, Wes- en Suid-Slawies – het waarskynlik teen die middel van die 1ste eeu n.C. uit Oerslawies begin ontwikkel. Die uitbreiding van Slawiese groepe en taalkontak met ander volke het die ontstaan van 'n verskeidenheid Slawiese tale en dialekte bevorder.

Die Slawe het lank vir die Grieke en Romeine onbekend gebly. Van die 4de eeu het daar 'n uitbreiding na die weste plaasgevind. Die Slawe is in die 9de eeu vanuit die Bisantynse Ryk deur Cyrillus en Methodius gekersten. Ou Kerkslawies (soms ook Oudslawies, Oudbulgaars of Oudmasedonies genoem) het die taal van die Oosters-Ortodokse Kerk geword. Vanaf die 11de–12de eeu het daar 'n geografiese variasie ontstaan. Kerkslawies het vir lank as skryftaal gedien.

Die Oos-Slawiese en die Suid-Slawiese tale, behalwe Sloweens, Kroaties en Bosnies word met die Cyrilliese alfabet geskryf. Die Wes-Slawiese tale gebruik, onder die invloed van die Rooms-Katolieke Kerk, die Latynse alfabet.

Die Wes- en Oos-Slawiese tale word in die slavistiek soms saamgevoeg onder die term Noord-Slawiese tale.

Indeling

Kaart van Slawiese tale

• Wes-Slawies, wat verder onderverdeel word in:
  • Tsjeggo-Slowaaks
    • Tsjeggies in Tsjeggië
    • Slowaaks in Slowakye
    • Knaanies in Tsjeggië
  • Sorbies in Duitsland (Lausitz)
    • Neder-Sorbies in Oos-Brandenburg
    • Opper-Sorbies in Oos-Sakse
  • Lechitiese tale
    • Pools
    • Kasjoebies
    • Polabies (uitgestorwe)
    • Obodrit

• Oos-Slawies
  • Russies
  • Oekraïens
  • Rusyn (Roeteens)
  • Belarussies

• Suid-Slawies, wat verder onderverdeel in:
  • Westelike subgroep:
    • Sloweens in Slowenië
    • Serwies in Serwië
    • Montenegryns in Montenegro
    • Kroaties in Kroasië
    • Bosnies in Bosnië en Herzegowina

1. Slaviste groepeer die laaste vier baie keer saam as Serwo-Kroaties†.

• • Oosterse subgroep:
    • Bulgaars in Bulgarye
    • Masedonies in die Noord-Masedonië

1. (Sommige slaviste, veral die van Bulgarye en Griekeland, beskou Masedonies as 'n streeksvorm van die Bulgaarse taal eerder as 'n aparte taal).

• • • Kerkslawies en Ou Kerkslawies

Die drieledige verdeling van die Slawiese tale neem nie die gesproke dialekte van elke taal in ag nie. Sekere sogenaamde oorgangsdialekte en hibriede vul baiekeer die gaping tussen die verskillende tale en vertoon ooreenkomste wat nie waargeneem word in die Slawiese letterkundige (i.e., standaard-) tale nie.

Genoegsame verskille bestaan tussen die verskeie Slawiese dialekte dat dit kommunikasie tussen sprekers van verskillende dialekte en tale moeilik of onmoontlik kan maak. Binne die individuele Slawiese tale kan dialekte min verskil soos in die Russiese dialekte of kan daar groot verskille wees soos in die Sloweense dialekte. Moderne massamedia, het egter tot gevolg dat variasie tussen al die Slawiese tale verminder. Let wel dat die geskiedkundige inter-Slawiese kulturele strominge, soos die invloed van die Suid-Slawiese Ou-Kerkslawies op Russies, tot 'n mate van eenvormigheid gelei het.

Invloede

Daar is in Slawiese tale net so ’n groot invloed van buite as in ander tale. So het Russe in die sewentiende eeu talle Duitse woorde in hul taal opgeneem vanweë hul kontak met Duitse setlaars in Rusland. In Pieter die Grote se tyd is talle Franse en Nederlandse woorde opgeneem. Op sy beurt het Russies weer in die negentiende eeu die meeste ander Slawiese geskrewe tale beïnvloed. Kroatiese skrywers het byvoorbeeld vryelik woorde van Tsjeggiese skrywers geleen, terwyl laasgenoemde weer mildelik Russiese woorde geleen het om hul sterwende taal lewend te hou. Talle Russiese woorde is ook in Bulgaars opgeneem om Turkse en Griekse leenwoorde te vervang. Vandag het baie Bulgaarse woorde ’n Russiese struktuur wat ongewoon is vir Bulgaars en selfs vir die Suid-Slawiese tale in die algemeen.

Gemeenskaplike eienskappe

Slawiese tale deel talle eienskappe, soos:

• Die behoud van Proto-Indo-Europese naamvalle vir selfstandige naamwoorde. Die meeste Slawiese tale het sewe: die nominatief, genitief, datief, akkusatief, vokatief, lokatief en instrumenteel. Russies het net ses naamvalle – vokatief het weggeval en die lokatief het plek gemaak vir ’n sogenaamde voorsetselnaamval.
• Onderskeid tussen perfektiewe en imperfektiewe aspekte van werkwoorde.
• Fonemiese palatisasie.
• ingewikkelde opeenhopings van konsonante soos in die Russiese встреча (fstretsja) – ontmoeting – en die Poolse bezwzględny – absoluut.

Maandname

Wat maandname betref, kan die Slawiese tale rofweg in twee groepe verdeel word. Terwyl Sorbies, Slowaaks, Serwies, Sloweens, Bulgaars en Russies net soos byvoorbeeld Afrikaans, Duits en Engels die Latynse name oorgeneem het, het die tweede groep (met Pools, Kasjoebies, Tsjeggies, Kroaties en Oekraïens) tradisionele maandname behou wat natuurgebeure weerspieël.

Afrikaans	Pools	Kroaties	Kasjoebies	Tsjeggies	Slowaaks	Notas
Januarie	styczeń	siječanj	stëcznik	leden	január
Februarie	luty	veljača	gromicznik	únor	február
Maart	marzec	ožujak	strëmiannik	březen	marec
April	kwieceń	travanj	łzëkwiat	duben	april	kwiat = bloeisel
Mei	maj	svibanj	môj	květen	máj	květ = bloeisel
Junie	czerwiec	lipanj	czerwińc	červen	jún
Julie	lipiec	srpanj	lëpińc	červenec	júl
Augustus	sierpień	kolovoz	zélnik	srpen	august	sierp = sekel
September	wrzesień	rujan	séwnik	září	september	wrzos = heide
Oktober	pażdziernik	listopad	rujan	říjen	október
November	listopad	studeni	lëstopadnik	listopad	november	liście = blare, pad = val
Desember	grudzień	prosinac	gòdnik	prosinec	december

Slawiese leenwoorde

'n Aantal woorde in Afrikaans is uit Slawiese tale ontleen, waaronder grens (van Russies en Pools granica), pistool (van Tsjeggies píšťala), robot (van Tsjeggies robot), peits (van Sorbies bic en Pools bicz) en vampier (die presiese herkoms is onseker).

Sien ook

• Cyrilliese alfabet
• Glagolitiese alfabet

Eksterne skakels

• (en) "Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Slavic". Ethnologue. Besoek op 2 April 2018.
• (en) "Slavic languages". Encyclopædia Britannica. Besoek op 2 April 2018.