Paleontologie

Paleontologie is die wetenskaplike bestudering van lewe wat bestaan het voor die begin van die Holoseen (rofweg 5 000 jaar gelede) of soms aan die begin daarvan. Dit handel oor die versteende oorblyfsels van lewensvorme, of fossiele – hul ouderdom, oorsprong en klassifikasie. Dit sluit ook in die bestudering van evolusie en die wisselwerkings van organismes met mekaar en hul omgewing. ’n Paleontoloog is ’n wetenskaplike wat fossiele ondersoek.

Fossiele van koppotiges.

Paleontologiese waarnemings dateer uit die 5de eeu v.C. Die wetenskap het in die 18de eeu gevestig geraak as gevolg van die werk van Georges Cuvier oor vergelykende anatomie en het in die 19de eeu vinnig ontwikkel. Die term kom van die Griekse παλαιός, palaios "oud, antiek", ὄν, on "wese", en λόγος, logos "spraak, gedagtes, studie".

’n Paleontoloog aan die werk.

Paleontologie lê op die grens tussen biologie en geologie, maar verskil van argeologie daarin dat dit die studie van die anatomies moderne mens uitsluit. Dit gebruik tegnieke uit ’n groot verskeidenheid wetenskappe, insluitende biochemie, wiskunde en die ingenieurswese. Die gebruik van al hierdie tegnieke het paleontoloë in staat gestel om ’n groot deel van die evolusiegeskiedenis van die lewe te bepaal, terug tot omtrent die tyd dat die Aarde lewe begin onderhou het (sowat 3,8 miljard jaar gelede). Namate kennis toegeneem het, het paleontologie gespesialiseerde onderafdelings ontwikkel waarvan sommige op verskillende soorte fossiele konsentreer terwyl ander ekologie en omgewingsgeskiedenis soos antieke klimate bestudeer.

Liggaams- en spoorfossiele is die belangrikste getuienis van die antieke lewe, en geochemiese getuienis help om die evolusie van lewe te ontsyfer van voordat organismes groot genoeg was om liggaamsfossiele agter te laat. Om die ouderdom van hierdie oorblyfsels vas te stel is noodsaaklik, maar moeilik: Soms is radiokoolstofdatering van aangrensende rotslae moontlik en dit sorg vir datums wat tot binne 0,5% akkuraat is, maar paleontoloë moet meer dikwels staatmaak op relatiewe datering deur die "legkaarte" van biostratigrafie op te los.

Om antieke organismes te klassifiseer is ook soms moeilik, want baie van hulle pas nie in die biologiese klassifikasiestelsel van Carl Linnaeus wat algemeen vir lewende organismes gebruik word nie. Paleontoloë gebruik al hoe meer die kladistiese stelsel om evolusionêre "stambome" saam te stel. In die laaste kwart van die 20ste eeu het molekulêre filogenetika ontwikkel wat ondersoek instel na hoe naby organismes verwant is deur te meet hoe baie die DNS in hul genome ooreenstem. Molekulêre filogenetika is ook al gebruik om die datums te beraam waarop spesies vertak het, maar daar is omstredenheid oor die betroubaarheid van sulke ramings.

Afdelings

Paleontologie behels onder meer om dinosourusse of hominiede op te spoor en te ondersoek. In die laaste geval word probeer om uit te vind wie ons voorouers was. Daar is ook talle afdelinge wat minder bekend is, soos die ondersoek na insekte of mariene oorblyfsels. Mariene paleontologie is van groot belang, byvoorbeeld vir olieontginning. Paleontoloë soek daarom omtrent oral na fossiele.

Hominiede in Suid-Afrika

’n Paar van die bekendste gebiede in Suid-Afrika waar paleontoloë hominiede gevind het, is:

• Sterkfontein
• Swartkrans
• Kromdraai
• die Coopers-grotte.

By Sterkfontein is die Australopithecus africanus, Homo erectus en Kleinvoet gevind. By Swartkrans is die Paranthropus robustus en ook die Homo erectus gevind en by Kromdraai en die Coopers-grotte die Paranthropus robustus.

Fossiele

Bene en ander dele van diere wat vir miljoene jare onder die grond begrawe was, kan hard word (verhard) om 'n tipe klip te vorm. Hierdie versteende vorm word 'n fossiel genoem. Plante kan ook in fossiele verander. Die proses waardeur die oorblyfsels na fossiele verander staan as fossilering bekend.

Lagerstätten

Van die vindplekke lewer fossiele van 'n besonder hoë gehalte op. So 'n plek word met die Duitse woord lagerstätte aangedui. Op hierdie plekke het omstandighede geheers waardeur die fossileringsproses baie bevorder is. Daar is soms selfs nog oorblyfsels van sagte liggaamsdele soos die vel, vere, hart, ensovoorts. Organismes wat net uit sagte weefsels bestaan, soos jellievisse, laat meestal geen oorblyfsels agter nie, maar in 'n lagerstätte word ook hulle aangetref.

Daar is slegs 'n handvol lagerstätten in die wêreld, maar hulle is uiters belangrik vir die paleontologie omdat hulle 'n blik bied op watter organismes in 'n bepaalde tyd in 'n bepaalde gebied geleef het. Van die lagerstätten is:

• Die Ediacara-heuwels - Prekambrium van Suid-Australië
• De Doushantuo-formasie - Prekambrium van Guizhou, China
• Chenjiang - Kambrium van Yunnan, China
• Burgess-skalie - Kambrium, Brits-Columbië, Kanada
• Rhynie - Devoon van Skotland
• Solnhofen - Jura van Beiere, Duitsland
• Yixian - Kryt van Liaoning, China
• Santana-formasie - Kryt van Brasilië
• Messel - Eoseen van Hesse, Duitsland
• La Brea - Pleistoseen van Kalifornië, VSA

Sien ook

• Paleoantropologie