Cradock
Die dorp Cradock in die Suid-Afrikaanse provinsie Oos-Kaap lê in een van die land se belangrikste skaapteelgebiede, die Groot-Visriviervallei. Die omgewing is uiters geskik vir die landbou en lewer danksy 'n milde klimaat en genoegsame reënval onder meer lusern en melkprodukte op. Die huidige bevolking word op 36 760 geraam.
Cradock | |
|---|---|
 Die kerkgebou van die NG gemeente Cradock. | |
  Cradock Cradock se ligging in Oos-Kaap | |
| Koördinate: 32°10′14″S 25°37′01″O / 32.17056°S 25.61694°O | |
| Land |  Suid-Afrika |
| Provinsie | Oos-Kaap |
| Distrik | Chris Hani |
| Munisipaliteit | Inxuba Yethemba |
| Stigting | 1816 |
| Oppervlak | |
| • Totaal | 125,96 km2 (48,63 vk. myl) |
| Hoogte | 896 m (2 940 ft) |
| Bevolking (2011)[1] | |
| • Totaal | 36 671 |
| • Digtheid | 291/km2 (750/vk. myl) |
| Rasverdeling (2011) | |
| • Wit mense | 11.8% |
| • Indiërs/Asiërs | 0.4% |
| • Bruin mense | 25.4% |
| • Swart mense | 61.8% |
| • Ander | 0.5% |
| Taal (2011) | |
| • Xhosa | 55.9% |
| • Afrikaans | 38.2% |
| • Engels | 3.5% |
| • Ander | 2.4% |
| Poskode (strate) | 5880 |
| Poskode (posbusse) | 5880 |
| Skakelkode | 048 |
Cradock word na die Vierde Grensoorlogvan die jaar 1812 deur sir John Cradock gestig en dien as 'n militêre voorpos van die oostelike Kaapkolonie. Die dorp is op die plaas Buffelskloof gestig en in 1814 as dorpsgebied geproklameer.
Die Nederduitse Gereformeerde kerkgebou van Cradock is 'n taamlik presiese replika van St. Martins-in-the-Field in Londen. Ander besienswaardighede is die Karoo Minerale Spa, die Schreiner Huis en die Karootuin met 'n groot aantal inheemse vetplante.
NG gemeente
wysigVir hoofartikel, sien NG gemeente Cradock
Min is bekend oor die stigting van hierdie 11de oudste NG gemeente in Suid-Afrika, omdat die eerste notuleboek van die gemeente op onverklaarbare wyse weggeraak het. Dit is wel bekend dat ds. John Evans die eerste leraar was. Hy is in 1818 bevestig en na 'n dienstydperk van vyf jaar in die amp oorlede. Ds. John Taylor van Beaufort-Wes het hom in 1824 opgevolg. Albei was Skotse predikante wat in die eerste helfte van die 19de eeu Suid-Afrika toe gekom het om goewerneur lord Charles Somerset se verengelsingsbeleid aan te help en die tekort aan predikante in die Nederduitse Gereformeerde Kerk te help verlig.
Die gemeente het vinnig gegroei sodat 'n medeleraar in 1906 bevestig is en die derde medeleraar in 1930. Die Oos-gemeente is in 1951 afgestig en die Noord-gemeente in 1966.
Distrik
wysigDie distrik is 6 000 km2 groot. Daar is drie besproeiingsdamme in die distrik: Grassridgedam, Kommandodrifdam en Lake Arthur-dam. Die belangrikste produkte wat gekweek word is lusern en vrugte terwyl sybokhaar, wol en suiwel ook belangrik is.
Goud
wysigGoud is by Cradock en in die omgewing ontdek en ontgin. So vroeg as 1890 het 'n geologiese en besproeingsinspekteur reeds aan die parlement 'n verslag voorgelê waarin hy die besonderhede van die goud weergee. In 1893 het dr. Theodore Reunert in sy boek Diamonds and Gold in South Africa geskryf: Gold has also been found in pockets of prehnite varying from two to four feet in thickness, occurring in the igneous dykes near Cradock (about lat. 32°, long. 26°), and supposed to be derived from the sub-aerial decomposition of the surrounding dolerite rocks.
Die dorp het nie dieselfde stormlope beleef as Barberton, Pelgrimsrus of die Witwatersrand nie maar tussen 1880 en 1915 was daar tot soveel as vyf maatskappye wat in die omgewing gedelf het. Die naaste myn is binne een kilometer van Cradock se stasie af. Dit was 'n oopgroefmyn wat op munisipale meentgrond bedryf was. Dit het bekend gestaan as The Hope, sommige mense verwys daarna as Cradock Hope. Die myn was bedryf deur Enterprise Gold maar nadat hulle bevind het dat die opbrengs nie lewensvatbaar is nie, het die stuk grond aan die spoorweg verkoop. Die gruis tussen die dwarsleërs hier is eintlik gouddraende erts.
Daar was ook gemyn op die plaas Polisiefontein (gedeelte van die groter plaas Bekkerskloof) op die Goudhoekberg, ongeveer 25 km oos van Cradock, naby die Kommandodrifdam. Silwer en 'n bietjie koper was ook hier gevind. Die opbrengs van dié myn was geraam op 40 g silwer en tussen 6 g en 12 g goud per ton erts. Die Bekkerkloof-myn, voorheen bekend as Cradock Gold Mining Enterprises bestaan uit twee vertikale skagte naby die kruin van die berg. Daar was 'n kabelweg gebou om die erts ongeveer 440 m ver te vervoer, vanaf die skag tot die onderkant van die berg. Met elke vrag erts wat afgegaan het, het daar met 'n parallelle kabel 'n houer vol water na die bokant van die berg gegaan. Die water was gebruik vir boorwerk asook drinkwater. Hierdie delwery word beskryf in die parlementêre verslag van 1890. Daar is tot 1908 probeer om goud te myn hier. Cradock Enterprises het ook 'n oop skag op 'n sytak van die Tarkarivier geskep, daar was min goud maar van hoë gehalte.
Reeds in 1888 het 'n Australiër, ene Thomas, 'n brief aan die Kaapse regering gerig waarin hy skryf oor die belowende koperneerslae in die Goudhoekberg. Hy het die Cradock District Copper Syndicate op die been gebring maar en aandele probeer verkoop maar was onsuksesvol omrede beleggers hulle geld in die diamantvelde van Kimberley of die goudvelde van die Witwatersrand belê het.
Daar is ook 'n myn op die plaas Speelmanskop, noord van Cradock naby die Middelburg-pad. Die myn is ongeveer 700 m vanaf die plaashuis. Hier is daar twee skagte van ongeveer 250 m diep in die koppie. Op die 100 m merk is daar twee horisontale tonnels uit die skagte. Uit die tonnels is nog skagte. 'n Skot, genaamd H.S. Pote het die tonnels by Speelmanskop tussen 1905 en 1910 besoek. Hy was van mening dat die myn kommersieël ontgin kan word en die Speelman Kop Mining Syndicate Limited gestig en probeer om 6500 aandele van een pond elk te verkoop. Dit was egter nie suksesvol nie en die myn is gesluit. Die grootste goudklont wat hier gevind is, word in die Goud-museum in Johannesburg bewaar.
Daar is ook op tien ander plase na goed gesoek, slegs twee verdien vermelding Wilgekloof en Waterval, ongeveer 15 km suidoos van die Arthurmeer. Prospekteertonnels is hier gegrawe maar nooit ontwikkel nie.[4]
Visrivier-kanomaraton
wysigDie jaarlikse Visrivier-kanowedvaart begin by die Grassridgedam en eindig by Cradock. Die kanomaraton vind oor twee dae plaas en is een van die groot kanowedvaarte in die land saam met die Bergrivier- en Dusi-kanowedvaarte.
Cradock-vier
wysigDie Cradock-vier, Matthew Goniwe, Sparrow Mkonto, Fort Calata en Sicelo Mhlauli is op pad van Port Elizabeth na Cradock in 1985 gekaap en later vermoor.[5]
Boorlinge
wysig- Neville Alexander, taalkundige, akademikus, oudstryder teen apartheid (1936–2012).[6]
- Thomas Ochse Honiball, spotprenttekenaar.
Sien ook
wysigGalery
wysig-
Die Anglikaanse kerk op Cradock.
-
Die Weslyaanse kerk op Cradock.
-
Cradock-Oos het in 1951 van die NG gemeente Cradock afgestig.
-
Cradock-Noord het in 1966 van die moedergemeente afgestig.
-
'n Geskiedkundige woonhuis in die ou deel, wat in 'n gastehuis omskep is.
-
Tallose ou woonhuise op Cradock het onveranderd behoue gebly.
-
'n Kenmerkende ou huis op Cradock.
-
In Cradock se eertydse wit woonbuurt is die meeste huise 50 jaar en ouer.
-
Die Karoo-landskap net buite Cradock op die pad na Tarkastad.
-
'n Besonderse klein restaurant op Cradock.
-
Die saal van Hoërskool Cradock, opgerig in 1911.
Bronne
wysig- Olivier, ds. P.L. (samesteller), 1952. Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers.
Verwysings
wysig- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 "Hoofplek Cradock". Sensus 2011.
- ↑ Historiese Cradock Biblioteek 110 j. oud[dooie skakel] Die Burger, 8 April 2000
- ↑ Rugby15.co.za se lys skole wat die meeste Springbokke opgelewer het Geargiveer 21 Junie 2013 op Wayback Machine. URL besoek op 12 Junie 2013
- ↑ Goue spore in die Karoo... Beeld. Wilna de Klerk. 26 Oktober 2019
- ↑ "STATEMENT BY THE TRC: AMNESTY APPLICATIONS FOR CRADOCK FOUR KILLINGS, 16 February 1998". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 September 2007. Besoek op 11 September 2007.
- ↑ Struggle vet Alexander dies The New Age, 28 April 2012