Kruisland
Kruisland (Brabants: Kröslaant) is een dorp[2] in de gemeente Steenbergen, in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Het dorp is gelegen tussen Roosendaal en Steenbergen.
Plaats in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
  | |||
| |||
| Situering | |||
| Provincie |  Noord-Brabant
| ||
| Gemeente |  Steenbergen
| ||
| Coördinaten | 51° 34′ NB, 4° 24′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 32,99[1] km² | ||
| - land | 32,51[1] km² | ||
| - water | 0,47[1] km² | ||
| Inwoners (2023-01-01) |
2.470[1] (75 inw./km²) | ||
| Woningvoorraad | 1.043 woningen[1] | ||
| Economie | |||
| Gem. WOZ-waarde | € 402.000 (2023) | ||
| Overig | |||
| Woonplaatscode | 1403 | ||
| Foto's | |||
| |||
| |||
Geschiedenis
bewerkenDe polder waarin Kruisland zich bevindt, de Kruislandse Polder, werd in 1487/1488 op bevel van Engelbrecht II van Nassau drooggelegd.[3] Hoewel de nederzetting die in de polder ontstond eerst bekendstond als Engelsdorp of Engelsberg (naar de stichter, Engelbrecht) nam het vrij snel daarna de naam van de polder over, welke onder invloed van de destijds bijzonder sterke verering rond het Heilig Kruis in de regio de naam "(Heilig) Kruisland" droeg.[4]
Oorspronkelijk was het dorp geprojecteerd nabij de huidige buurtschap Gastelsveer aan de toenmalige Roosendaalse Vliet, maar de stad Steenbergen wenste niet dat Kruisland een haven zou krijgen.
Het dorp had in de eerste jaren van haar bestaan een eigen kerkgebouw en schepenbank, maar in 1583 werd deze laatste opgeheven, waarna Kruisland onder de schepenbank van Steenbergen, waarin het een tweetal afgevaardigden kreeg, zou vallen.
In 1580 werd ten tijde van de Nederlandse Opstand de plaatselijke pastoor verjaagd. Hierna werd de kerk noch door katholieken of protestanten gebruikt omdat men het niet eens kon worden aan wie de kerk toebehoort. Pas na de Vrede van Münster, in 1651, werd de kerk officieel protestants: de Nederlands Hervormde kerk.[5]
Bij grote overstromingen in 1682 werd Kruisland grotendeels verwoest. De vernielingen waren dermate groot, dat enkel de kerktoren werd gespaard.
In 1795, na de Bataafse omwenteling, mochten de katholieken weer een eigen kerkgebouw bezitten. Dat werd in hetzelfde jaar gebouwd. Sindsdien bezat Kruisland twee kerken. De oorspronkelijke kerk werd, met uitzondering van de kerktoren, in 1830 gesloopt, waarna een kleinere Nederlands Hervormde kerk op dezelfde plek gebouwd werd. Na de oorlog verloor deze haar godsdienstige functie en vestigde er zich het Ambachtsmuseum. De katholieke kerk werd in 1887 vervangen door een neogotisch bouwwerk, de Sint-Georgiuskerk.
Op 31 december 1892 kreeg Kruisland een station en was het tot 1934 aangesloten op de tramlijn Oudenbosch - Steenbergen.
Kruisland heeft ook twee windmolens gehad. Een daarvan verdween in 1900, de andere werd in 1944 door de bezetter verwoest.
Kruisland werd op 30 oktober 1944 door de Britten bevrijd. Hoewel de kerken door de terugtrekkende Duitsers werden opgeblazen vielen er verder geen slachtoffers.[6]
Laurentiusbedevaart
bewerkenIn de 19e eeuw ontstond er in de rooms-katholieke kerk van Kruisland een cultus, waarbij de Heilige Laurentius, een vroegchristelijke martelaar, werd vereerd. Tot de Tweede Wereldoorlog, waarna de cultus al snel ophield te bestaan, kwamen mensen (voornamelijk plattelanders) uit de verre omtrek naar Kruisland toe om Laurentius om regen smeken. Hierdoor stond hij onder de Kruislanders ook wel bekend als Lauke de Zeiker.[4]
Bezienswaardigheden
bewerken- De Heilige Georgiuskerk die valt onder de St. Annaparochie van Steenbergen, aan Langeweg 2, is een neogotisch bakstenen basilicale kruiskerk uit 1887. Architect was Jan Jurien van Langelaar. In 1944 werd de kerk door oorlogshandelingen zwaar beschadigd, waarna ze werd hersteld.
- De voormalige Nederlands Hervormde kerk, aan Markt 20, was oorspronkelijk de parochiekerk, maar ze werd met uitzondering van de toren, gesloopt in 1830 met behoud van de toren, waarna een nieuwe kerk werd gebouwd, die echter in 1944 door de Duitsers werd opgeblazen, inclusief de historische toren. De kerk werd in 1947 geheel nieuw opgetrokken onder architectuur van J. de Wilde. Sinds 2003 kerken de protestanten in Oud Gastel en in het kerkje kwam het Ambachtenmuseum.
- Voormalig klooster van de Franciscanessen van Oirschot, uit 1905, aan Langeweg 4.
- Kapelletje Maria, Koningin van de Vrede, is een bakstenen zuiltje met in de nis een Mariabeeld. Opgericht in 1941 stond het op de grens tussen de gemeenten Roosendaal en Nispen en Oud Gastel. Vanwege uitbreidingsplannen van bedrijventerrein Borchwerf II werd het in 2008 in zijn geheel verplaatst naar de Doornbosseweg te Kruisland.
Musea
bewerken- Ambachtsmuseum De Holle Roffel, in de voormalige Nederlands-Hervormde kerk aan Markt 20.
Onderwijs
bewerkenIn Kruisland is er één basisschool: RKBS De Zonneberg.
Sport en recreatie
bewerken- Tijdens carnaval heeft Kruisland de naam Pompedurp.
- Het dorpsblad heet 't Pompke en heeft een wekelijkse oplage van 1035 stuks.
- Theatergroep TV Souffle
- Sportclub Kruisland (voetbal)
- Tennisvereniging Krego (TV KREGO). De naam van de vereniging staat voor KRuislands Eerste Gym Oefening, wat bij de oprichting een volleybal vereniging was. Later veranderde deze vereniging in een tennisvereniging.
- Tourclub Kruisland (wielrennen)
- Harmonie St Caecilia
- Koor Gossi Nokki
- Tafeltennis Vereniging Kruisland (TVK)
- Dansen voor ouderen
Bevolking
bewerkenOp 1 januari 2023 had Kruisland 2.470 inwoners.
Bekende (voormalige) inwoners
bewerken- Ad van Baal, bevelhebber der landstrijdkrachten
- Marinus Ernestus van der Meulen, historicus
- Petrus Hopmans, Bisschop van Breda
- Eric Hellemons, voetballer, voetbalcoach
Zie ook
bewerkenExterne link
bewerken- ↑ a b c d e Tabel: Bevolking; maandcijfers per gemeente en overige regionale indelingen, 1 januari 2023, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen
- ↑ ANWB Topografische Atlas Noord-Brabant (2005) - kaart 60 87-398 ISBN 90-18-02128-8.
- ↑ Macht en gezag in het markiezaat, Willem A. van Ham, blz 52.
- ↑ a b Bedevaartplaatsen in Nederland, Peter J. Margry, blz 43.
- ↑ Protestantse Gemeente Gastel & Kruisland. Gearchiveerd op 6 maart 2016. Geraadpleegd op 27 november 2010.
- ↑ Bij de bevrijding begon de oorlog, Paul de Schipper, blz. 9