Markiezaat Bergen op Zoom

Markiezaat Bergen op Zoom
	Leen van het hertogdom Brabant (1287-1795)
Kaart
Algemene gegevens
Hoofdstad	Bergen op Zoom
Talen	Oudnederlands, Diets (Middelnederlands), Nederlands
Regering
Regeringsvorm	Heerlijkheid / markizaat
Dynastie	Heren:; Huis Van Wesemale(1290-????)(1351-1353); Huis Van Voorne(????-1351); Huis Van Boutershem (1351-1419); Huis Van Glymes(1419-1533); ; Markiezen: ; Huis Van Glymes(1533-1567); Huis Van Oranje (1581-1588)(1688-1697); Huis Van Wittem(1588-1613); Huis Van den Bergh(1613-1650); Huis Van Hohenzollern-Hechingen (1672-1688)(1697-1698); Huis De La Tour d'Auvergne(1698-1728); Huis Palts-Sulzbach(1728-1799)
Staatshoofd	Heer / markies

Het markiezaat Bergen op Zoom was een gewest rondom de Brabantse stad Bergen op Zoom. Bij dit markizaat wordt meestal de afwijkende spelling gebruikt met /ie/, en soms ook de genitiefvorm met /van/, dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld het markgraafschap (markizaat) Antwerpen.

Een kaart van het Hertogdom Brabant (1645)

Ligging

Het markiezaat strekte zich uit van de huidige gemeenten Bergen op Zoom, Woensdrecht, delen van het huidige Moerdijk en een gebied ten oosten van Roosendaal. De westkant lag aan de Schelde, daarnaast werd het markiezaat begrensd door de baronie Breda in het oosten, het markgraafschap Antwerpen in het zuiden en in het noorden door de baronie Steenbergen.

Geschiedenis

De stad Bergen op Zoom heeft tot 1287 deel uitgemaakt van de baronie Breda en werd dus tot die tijd bestuurd door de heer van Breda. Toen Arnoud van Leuven als heer kinderloos stierf werd ervoor gekozen om het Land van Breda te verdelen tussen de nakomelingen van de twee dochters van Godfried II: Beatrix en Sophia. Hierdoor werd het land in twee heerlijkheden gesplitst, waardoor naast het Land van Breda het Land van Bergen op Zoom ontstond met de stad als kern. Sophia, die gehuwd was met Rasso van Gaveren kreeg Breda, Beatrix en haar man Arnold II van Wesemaele kregen het land van Bergen op Zoom. Hun zoon Gerard van Wesemale werd hierdoor de eerste heer van Bergen op Zoom.

In 1533 werd de heer Anton van Glymes door keizer Karel V verheven tot markies en werd deze heerlijkheid een markizaat, waarmee zij formeel een hogere rang verwierf dan de baronie Breda. Haar feitelijk belang werd daarmee echter niet groter. Karel V bepaalde wel dat de markiezen onderdanen en leenmannen van het hertogdom Brabant moesten blijven.^[2]

In 1795 kwam er een einde aan het markiezaat Bergen op Zoom. De laatste heer was Karel Theodoor van Beieren. In 1801 werd het markiezaat gekocht door de Bataafse Republiek. In paragraaf 2 van de Reichsdeputationshauptschluss werd bij de opsomming van de gebieden die de keurvorst van Beieren had afgestaan het markiezaat Bergen op Zoom vermeld.

Rechterlijke indeling in schepenbanken

I. Stad Bergen op Zoom

Bergen op Zoom

II. Baljuwschap van Halsteren

Halsteren
Oud en Nieuw Beimoer
Auvergnepolder en Oud Glimes
Noordgeest

III. Drossaardschap van het Zuid- en Westkwartier

IV. Drossaardschap van het Oostkwartier

V. Baljuwschap van Fijnaart

VI. Baljuwschap van Standdaarbuiten

Standdaarbuiten

Benaming

Ook al behoort de regio niet meer tot het markiezaat van Bergen op Zoom, de naam markiezaat wordt nog steeds vaak gebruikt:

Het Markiezaatsmeer
Het Markiezaatcollege
Bibliotheek Het Markiezaat
Wijk De Markiezaten
Markiezaats Musicalkoor
Tafeltennisvereniging Het Markiezaat
Rolschaats Vereniging Het Markiezaat
Markiezaats, de regionale (tegen westelijke dialecten aanleunende) varianten van het Brabants
Politiedistrict de Markiezaten (met basisteams B1 Bergen op Zoom en B2 Roosendaal).

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

Macht en gezag in het markiezaat: een politiek-institutionele studie over stad en land van Bergen op Zoom (1477-1583), Willem A. van Ham. Uitgeverij Verloren, 2000

↑ In 1581 nemen de Staten-Generaal der Nederlanden de macht in handen en schenken stad en land van Bergen op Zoom aan Willem van Oranje en na diens dood in 1584 aan zijn zoon Maurits. In 1688 bezit prins Willem III van Oranje het markizaat.
↑ Macht en gezag in het markiezaat, Van Ham

[1] In 1581 nemen de Staten-Generaal der Nederlanden de macht in handen en schenken stad en land van Bergen op Zoom aan Willem van Oranje en na diens dood in 1584 aan zijn zoon Maurits. In 1688 bezit prins Willem III van Oranje het markizaat.

[2] Macht en gezag in het markiezaat, Van Ham

[1]

[2]