Armenien

De Republik Armenien (armen. Հայաստան/Hajastan) is en Land in den Kaukasus. Normalerwies warrt seggt, dat gehöört to Asien, man dat gifft ok Stimmen, de meent, een scholl dat nah Europa hento reken. Armenien liggt in de Bargen mank Georgien, Aserbaidschan, Iran un de Törkie. Bit 1991 höör Armenien nah de Sowjetunion to. Up den 21. September 1991 is dat Land unafhängig wurrn. Bi 3 Millionen Inwohners leevt hüdigendags in Armenien, man dat warrt ok seggt, dat sünd vunwegen verscheden Oorsaken man bloß noch bi twee Millionen, de in dat Land bleben sünd.

Հայաստանի Հանրապետություն
Hajastani Hanrapetut‘jun
Republik Armenien


(Details)	(Details)

Republik mit eenen Präsidenten

Baas vun den Staat

Wahagn Chatschaturjan (Վահագն Խաչատուրյան)

Premierminister

Nikol Pashinyan (Նիկոլ Փաշինյան)

Flach

29.743 km²

Tall vun Inwahners

2.963.900 (2021)

Inwahners up een km²

101,5 Inwohner up een km²

BIP/Inwahner

4.595 US-Dollar (2021)

Unafhängig

vun de Sowjetunion an'n 21. September 1991

UTC +4

Mer Hayrenik

ARM

.am

+374

Land

90% vun dat Land sünd Bargen vun mehr as 1.000 m över de See. In'n Dörsnitt is de Hööchde vun dat Land bi 1.800 m. Vun'n Norden her streckt sik de Utlöper vun den lüttjen Kaukasus in dat Land ut. De sünd meist öber 3.000 m hooch. De höögste Barg vun dat Land is de Aragat, nich wiet weg vun den Ararat ut de Bibel. De Aragat is bi 4.090 m hooch. An'n leegsten is dat an de Grenz nah de Törkie bi den Arakstroom. Dor liggt dat Land bloß 380 m över den Spegel vun de See. Fröher sünd veel Bargen Vulkaans ween. In Armenien stött de Platt vun Arabien mit de Platt vun Eurasien tosamen. Dor kümmt dat ok vun her, dat faken de Eer beevt. Dat gifft allerhand Schätz in de Eer, as Kopperoxyd, Iesen un Gold, dorto noch Uran.

De gröttste See vun Armenien is de Sewansee in den Oosten vun Eriwan. De liggt bi 1.900 m hooch un is 1.417 km² groot. De längsten Strööm vun dat Land sünd de Araxstroom, de Worotanstroom un de Kasahstroom.

Städer

De gröttsten Städer vun Armenien sünd (dorbi de Tall vun Inwohners Januar 2005):

Eriwan: 1.093.499
Gjumri 148.383
Wanadsor: 107.394
Etschmiadsin: 49.514
Hrasdan:40.796

Kiek ok nah bi de List vun de Städer in Armenien

Weer

Armenien liggt in de Subtropen. Liekers is dat Weer över dat Land ganz verscheeden. De hööchste Oort, de Barg Aragat, un de leegste Stäe bi't Öwer vun den Araxstroom sünd man bloß 80 km ut'neen. Dor kümmt dat vun, dat ganz verscheeden Weer so dicht bi'nanner is. Vunwegen de hogen Bargen gifft dat ok unbannige Ünnerscheed in dat Weer up een un desülvige Stäe. In de Dalen un in dat leege Land is dat Weer meist dröög. Middags sünd de Temperaturen in'n Summer meist boven 30°. In de Bargen is dat wat küller un an de Grenz nah den Iran hen is dat warmer un besunners dröge.

Inwohners

95% vun de Inwohners vun Armenien sünd Armeniers. 3% sünd Russen. De lesten 2% sünd to'n groten Deel Kurden. In Armenien weert minner veel Minschen baren, as starvt. Vun 1991 bit 1998 sünd um un bi 740.000 bit 780.000 Minschen utwannert. Meist sünd se nah Russland oder in anner Länner vun de GUS gahn.

Spraak

De armeensche Spraak is een Twieg vun de indoeuropääsche Spraakfamilie. De Bookstaven hett an'n Anfang vun dat 5. Johrhunnert Mesrop Maschtoz utfunnen. Vun de Tiet af an is dat armeensch Alphabet de faste Grundlaag vun de Spraak un vun de Kultur in Armenien wurrn.

Kark

Mit Afstand de gröttste Kark in Armenien is de Armeensch-Apostoolsche Kark. 94% vun de Minschen in Armenien höört nah düsse Kark to. Fudder gifft dat noch de Armeensch-Kathoolsche Kark un lüttjere Karken un Minnerheitsreligionen as Jehova sien Tügen. De Kurden in Armenien sünd Yeziden.

Historie

Antike

Vun 850 v. Chr. bit üm un bi 600 v. Chr. liggt in de Landstreeken vun Armenien un umto dat Riek Urartu. Bi 518 v. Chr. kümmt dat to dat Riek vun de Persers ünner de Königen ut de Familie vun de Achaimeniden. As Alexander de Groote 334 -323 v. Chr. nah Persien treckt, smitt he dat Land mit sien Riek tosamen. As 188 v. Chr. de Upfolgers vun Alexander, de Seleukiden de Slacht bi Magnesia gegen de Römers verleert, dor is dat de Tiet för de Armenier, een egen Königriek to grünnen. De Königen ut de Familie vun de Artaxiaden maakt Grootarmenien to een unafhängig Königriek. Vun 95 v. Chr. - 55 v. Chr. is Tigranes de Grote König vun de Königen. He slutt een Bund mit Mithridates vun Pontus. Vunwegen düssen Bund kriggt he Striet mit de Römers un mutt amenn togeben, datt de Römers Baas sünd. In de Tiet nah Christus sien Geboort regeert up den Thron vun Armenien Königen ut de Familie vun de Arsakiden ut dat Königriek vun de Parthers. In dat Johr 66 n.Chr. mütt de Römers dat so gellen laten. 252 bit 297 hefft de Sassaniden ut Persien jem ehr Hannen up Grootarmenien leggt. Man 297 sleiht de röömsche Kaiser Diokletian de Sassaniden un dor könnt se Armenien nich fasthollen. Trdat III. kladdert up'n Thron un sett in dat Johr 301 fast, datt vun nu af an dat Christendom de Globen vun de Lüe in Armenien ween schall. Armenien is de eerst christlich Staat vun de Welt.

387 deelt Rom un dat Riek vun de Sassaniden dat armeensche Grootriek ünner sik up. Liekers kaamt de Armenier mit jem ehr christlich Kultuur, Literatur un Bookunst oorntlich vöran, besünners as Mesrop Maschtoz 405 een eegen armeensch Alphabet utfunnen hett. In den Deel, de ünner dat Leit vun de Sassaniden stünn, versöchen de Persers ünner König Yazdegerd II. den Globen vun Zoroaster in Armenien intoföhren. De scholl Staatsreligion weeren, so as dat in dat Riek vun de Sassaniden anners begäng weer. Vunwegen düsse Saak keem dat to eenen Upstand vun de Armenier. Eerst in dat Johr 484 kümmt wedder Freden in dat Land, as de Persers togeeft, datt de Armenier ehr Globen dat Christendom is.

In't 6. Johrhunnert liggt Armenien jüst in de Kuntreien, wo dat Riek vun Byzanz un de Sassaniden up'nanner losgaht. Vun 591 bit um un bi 640 sünd de Lüe vun Byzanz Baas in den gröttsten Deel vun Grootarmenien, man de armeensche Adel is upsternaatsch.

Middelöller

De Klockentoorn vun dat Kloster Haghpat

Toeerst gifft dat noch Striet mit Byzanz, man vunaf 700 sünd de Arabers up Duur Baas in Armenien. In't 8. un 9. Johrhunnert gifft dat wedder allerhand Upstännen vun een Deel vun de armeenschen Adel, man de weert mit Gewalt daal slahn. Dat Leit bi den Adel hett in düsse Tiet de Familie vun de Bagratiden (Bagratuni). Ok Deele vun Georgien staht in düsse Jahren ünner jem ehr Macht.

As de Kalif in de Jahren 885 un 886 swack is, grünnt Aschot I. wedder een armeensch Königriek. De Kaiser in Byzanz un ok de Kalif in Bagdad mütt dat gellen laten. Ünner Aschot II. (915 - 928) is Armenien ganz free. Man in de tweete Hälft vun dat 11. Johrhunnert geiht dat bargdal mit dat Riek. Striet mank dat eegen Volk un unglücklich Kriegen maakt een Enn mit dat Land. De leste König warrt vun de Byzantiners an'e Siet bröcht. Flüchtlinge ut Armenien grünnt in dat Jahr 1080 in Kilikien dat unafhängig Fürstendom Lütt-Armenien. Jem ehr Herrscher-Familie sünd de Rubeniden. De staht tosamen mit de Krüüzfahrer gegen de Byzantiners un gegen de Törken. 1342 övernehmt de kathoolschen Lusignans vun Zypern dat Land, man dat duurt nich lang, denn sünd de Mameluken dor un later de Osmanen.

Neetiet

In den söventen Orlog vun Russland gegen de Osmanen ehr Riek vun 1828 bit 1829 keem de ööstlich Deel vun Armenien unner de Regeeren vun Russland. Nah den negenten Krieg 1877 bit 1878 in Tosamenhang mit de Krise up den Balkan mössen de Osmanen in den Freden vun San Stefano noch mehr Kuntreien vun Oostarmenien un dorto ok noch de Provinzen Kars un Ardahan an Russland afgeben.

An'n 24.April 1915 hett de törksche Regeeren unner dat Leit vun de Jungtörken, de al 1908 an de Macht kamen weer dorför sorgt, datt Armenier in Istanbul/Konstantinopel achter Trallen sett wurrn sünd. Dor hett dat Mord un Dootslag bi geben un amenn is de eerste grote Völkermord in de Minscheit ehr Geschicht dorvun wurrn. Dat warrt seggt, datt um un bi 1,5 Million Armenier vun de Törken ümbrocht wurrn sünd. Meist sünd se vunwegen Hunger un Dost un Swackheit un Süken bi den Marsch an de Butenkanten vun dat Riek ümkamen. Dat warrt seggt, de Regeeren hett dat dor up ankamen laten, weil se meen, de Armenier steken mit de Russen ünner een Deek. In düsse Jahren weer de eerste Weltkrieg un de Törken strieden mit all Kraft, dat jem ehr Land nich vun de Russen innahmen wurr. Düsse Völkermord bringt hüdigendags veel Striet mank Armenien un de Törkie, vunwegen de Törkie dat jümmers noch afstrieden deit, datt een Völkermord passeert is. In de lesten Jahren gifft dat aber Henwies darup, datt so ganz bilüttjen doch över düsse Saak snackt warrt.

1918 bit 1920 bestunn de unafhängig Armeneensch Republik. In den Verdrag vun Sèvres vun'n 10. August 1920 steiht binnen, datt Armenien een unafhängig Staat ween schull. Dat weer een vun de Verdrääg, de den 1. Weltkrieg afsluten döen. Man düsse Verdrag is nie nich ümsett wurrn. Dat liggt doran, datt nich all Länner, de em ünnertekent harrn, düssen Verdrag denn ok annehmen döen. De Flagg un dat Wapen vun düsse Republik sund vun 1991 af an wedder de Flagg un dat Wapen vun dat nu unafhängig Armenien. Vunwegen den Krieg twüschen de Törkie un Greekenland vun 1919 bit 1922 wurr de Verdrag vun Sèvres in den Verdrag vun Lausanne torüchnahmen. 1920 hefft de Törkie un Russland Armenien denn ünner sik updeelt. As de Sowjetunion 1922 grünnt wurrn is, weer Oostarmenien een Deel vun de Transkaukasisch Sozialistisch Föderale Sowjetrepublik. 1936 is Oostarmenien denn een sülvstännig Republik binnen de Sowjetunion wurrn. Sien Naam weer vun dor af an Armeensch Sozialistisch Sowjetrepublik. Chemisch Industrie, Schohindustrie un Informatik weeren dor tohuse. Ok de elektronisch Deelen för dat sowjetsche Programm vun de Weltruumfahrt un ok Roboters hefft se in Armenien boot. Vunwegen dat Weer sünd ok veel Lüe in Urlaub in de Armeensche SSR fahrt.

Vun dat Enn vun de 1980er Jahren af an weer in Armenien, just so as in Estland, in Lettland un in Litauen dat Streven groot, vun de Sowjetunion wegtogahn. Dat weer ok een Oorsaak dorför, datt sik de Sowjetunion so gau uplööst hett. Um düsse Tiet füng ok de Striet um Barg Karabach wedder an. Dat is een Landstreek in Aserbaidschan, wo mehrstendeels Armeniers in wohnen doot.

An'n 7. Dezember 1988 hett een swaar Eerdbeven de Kuntreien vun Lori in'n Norden vun de Armeensche SSR döranner schüddelt. Up Richter sien Skala harr dür Beven den Weert vun 6,8. Veel Boowarken sünd dortiets tosamenbraken, besunners ok Schoolen un Krankenhüser. 25.000 Minschen sünd to Dode kamen. De Behörden harrn sik nich vörbereit un babenhen weer dat unbannig koolt. In düsse Laag hett de Regeeren Hölpslüe ut dat Butenland rinlaten. Dat weer dat eerst Mal, datt de Sowjetunion butenlandsche Hölp annahmen harr. Bit vundaage is de Weertschup in düsse Landstreken noch nich wedder richtig in Gang kamen vunwegen de Schadens, de dormals an Straten, Bruggen un allens, wat de Minschen boot hefft, vörkamen sünd.

In'n August 1991 kreeg de Armeensche SSR eenen neen Naamen un heet nu Armeensche Republik. Düsse Republik hett sik an'n 21. September 1991 unafhängig verklaart. De Republik Armenien besteiht bloß ut dat ole Oostarmenien. De veel grötteren Deele un Kuntreien vun dat ole Königriek Armenien un dat ganze Westarmenien höört hüde nah de Törkie to. Nah den Völkermord vun 1915 leevt dor meist keen Armenier mehr. In de Törkie gifft dat noch um un bi 40.000 Armeniers, tomeist in de groten Städer, besunners in Istanbul. De dröövt jem ehr Preesters nich utbillen un hefft in jem ehren Utwies een besünnern Henwies. Een Gliekdoon mit annere Börgers vun der Törkie gifft dat för de Armeniers nich. Besunners weert se ok so ansehn, as wenn se dat mit de kurdsche Arbeiderpartei PKK harrn.

Weblenks

Armenica.org (engelsch)

Länner in Asien

Afhängige Rebeden: Palästinensische sülvstregeerte Rebeden